آیا اجتهاد زنان گرهی از جامعه باز می کند؟

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، مریم معین‌الاسلام، عضو هیأت علمی دانشگاه امام خمینی (ره) و پژوهشگر حوزه زنان با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر حضور زنان با تحصیلات عالیه دینی در رسانه‌ها و بین‌المللی گفت: مجامع و همچنین پیشینه مسئله اجتهاد زنان. : موضوع اجتهاد زنان از موضوعاتی است که مقام معظم رهبری مطرح کردند اما از دیرباز در بین فقها بحث برانگیز بوده و در فقه شیعه نیز بسیار مطرح شده است. بر اساس فتاوای مراجع و فقهای شیعه از قرن دهم هجری، «مرد بودن» به عنوان یکی از شروط مرجعیت مطرح شد و «شهید صنیع» برای اولین بار این موضوع را مطرح کرد.

به نقل از شبستان، این استاد دانشگاه گفت: در مقابل این دیدگاه که «شرط مرد بودن در اجتهاد» است، برخی از فقهای شیعه از جمله مقام معظم رهبری و آیت الله جوادی آملی سال ها پیش اعلام کردند که زنان نیز می توانند برسند. رتبه اجتهاد و تقلید از زنان نیز ممکن است. اگرچه مقام معظم رهبری از مراجع جهان اسلام هستند و نظر ایشان معتبر است، اما علما و فقهای دیگری نیز در این نظر شریک هستند.

این محقق و پژوهشگر حوزه زنان علت این دسته از فقها را که «مرد بودن» را شرط اجتهاد نمی دانند، بیان کرد و تصریح کرد: دلیل آنها بر جواز اجتهاد برای زنان این است که می گویند همه روایات و ادله ای که در رابطه با تقلید استناد می شود، «اطلاق دارد». یعنی هم شامل مرد و هم زن می شود. دلیل دیگر سیره فقیهان است. بانوی «مجتهدی امین» را داریم که در 40 سالگی از علما و فقهای بزرگی چون «سید ابوالحسن اصفهانی»، «شیخ عبدالکریم حائری یزدی»، «حاج میرزا علی آقا شیرازی» و «حاج میرزا علی آقا شیرازی» اجازه اجتهاد و روایت گرفت. … است

وی افزود: از این رو این موضوع در گذشته مطرح بوده و بسیاری از فقها «اجتهاد» را «رتبه علمی» می دانستند. یعنی معتقد بودند اجتهاد به این معنا که انسان قدرت و مهارت استنباط و استخراج دستورات و احکام را از منابع دینی و مبانی اسلام پیدا می کند، یک توانایی علمی است و متعلق به زن و مرد نیست. هرکس به قدرت استنباط احکام از منابع و مبانی دینی برسد، می تواند به درجه اجتهاد برسد.

امروزه مسائل زنان طیف وسیعی را در بر می گیرد

معین الاسلام رسیدن به این درجه علمی را بسیار سخت عنوان کرد و افزود: این کار آسانی نیست و انسان باید به 6 یا 7 علم مختلف به صورت تخصصی شناخت کامل داشته باشد. اما روح کار که به معنای قدرت استنباط احکام است، «اطلاق دارد» و شامل زن و مرد می شود. این یک بحث علمی جدید نیست. در گذشته نیز مطرح بوده و موافقان و مخالفانی داشته است و مقام معظم رهبری نیز یکی از موافقان این نظر است.

یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه پردیس امام خمینی (ره) پیشنهاد این موضوع از سوی رهبر انقلاب در این مدت را ناظر بر واقعیات بیرونی جامعه دانست و افزود: پیشنهاد این موضوع است. به دلیل خلأها و مشکلاتی است که در حوزه تخصصی زنان وجود دارد. دارد امروزه موضوعات ویژه بانوان شامل طیف بسیار وسیعی از جمله «رحم متاهل»، «مسائل مربوط به باروری و فرزندآوری»، «آرایش جدید»، «احکام ویژه زنان به ویژه در ایام حج» و… زنانی است که متفاوت هستند. زمینه ها ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با این مسائل دارد، آنها به خوبی می دانند که گاه در مواردی زنان در دوراهی های عجیب و تقریباً فقهی بلاتکلیف و متعجب می شوند.

معین الاسلام نمونه ای از بلاتکلیفی یا سختی و خجالت زنان در شرایط خاص در ایام حج را برشمرد و ادامه داد: بانوان سازمان حج و زیارت به خوبی با این وضعیت آشنا هستند. با توجه به اینکه سال ها در کنار بانوان زائر در این سفر حضور داشتم، دست اول دیده ام که گاهی برخی فتواها آنقدر زنان را به دردسر می اندازد که در اجرای آن دچار مشکل می شوند. گاهی حتی انجام آن از توان یک زن خارج است. از سوی دیگر، اگر موضوع توسط یک زن بررسی و تحلیل شود و وضعیت زن، قوت، وضعیت جسمانی و… مورد توجه قرار گیرد، وضعیت فرق می کند.

این نویسنده و پژوهشگر حوزه زنان خاطرنشان کرد: به همین دلیل برخی از زنان که از علم و دانش کافی فقهی نسبت به موضوع برخوردار بوده و با شرایط و ویژگی های زنان آشنا هستند از جمله خانم «زهره صفاتی» تلاش کردند تا چگونه برای حل این مشکلات مثلاً خانم صفاتی با تلاش علمی در این زمینه تحقیقات و پژوهش های زیادی انجام دادند و زمانی که مدارک و مستندات و نظر کارشناسی خود را در این زمینه به حضور مقام معظم رهبری و سایر بزرگواران ارائه کردند، بزرگواران حوزه از مسائل زنان به عنوان مجتهد اعلام کردند. یعنی امروز خانم «زهره صفاتی» و خانم «معصومه گلگیری» دو بانوی مجتهده هستند که علما و فقها و مراجع عظام تقلید به ویژه در مسائل زنان اجتهادشان را تأیید کرده اند. چون برای آنها ثابت شد که این زنان به حدی از قدرت و توانایی علمی رسیده اند که می توانند نظر اسلام را به صورت تخصصی در این زمینه استنباط کنند، لذا اجازه دادند به صورت تخصصی در این زمینه اجتهاد و فتوا دهند. منطقه

گاهی مجتهد زن می تواند حکم فقهی روشن بدهد

این استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: موضوع عجیبی نیست. امروز می بینید که در مسائل پزشکی چقدر همه چیز مفصل شده است و فقه هم همین طور است. امروزه در پزشکی چندین تخصص خاص فقط برای چشم پزشکی تعریف می شود مانند تخصص عینک، تخصص قرنیه، چشم پزشک اطفال، بینایی سنجی یا بینایی سنجی و …. وارد کنید

معین اسلام در بخشی دیگر از سخنان خود موضوع آرایش های جدید را یکی از موضوعاتی دانست که زنان مجتهده باید در آن نقش داشته باشند و گفت: هر آرایش جدید نیازمند تحقیقات متفاوت و کاملا تخصصی است. وقتی به یک مرجع مرد در این زمینه اشاره می شود باید برایشان توضیح داده شود تا موضوع کاملاً درک شود، تحلیل شود و… فتوا دهند. اما وقتی مجتهد زن بخواهد در این زمینه نظر فقهی بدهد، درک این مسائل و تحلیل و استنباط حکم فقهی لازم برایش بسیار راحت است. بنابراین برای زنانی که این مهارت را پیدا کرده اند و قدرت استنباط احکام را دارند و از نزدیک با این مسائل مواجه هستند، جایی برای ورود به عرصه وجود دارد زیرا یک زن می تواند بسیار کارآمدتر، واضح تر و مشخص تر با این مسائل برخورد کند. به علاوه، وقتی مجتهد زن باشد، فتواها بسیار واضحتر و صریحتر خواهند بود.

وی ادامه داد: ذهنیت غلطی در مورد زنان شکل گرفته است که نمی توانند به مدارج بالای علمی مثلاً فقه، فلسفه و… برسند، اما باید بدانیم همانطور که زنان ما در مقاطع علمی دانشگاهی به مدارج بالای علمی مانند زنان می رسند. که وارد بحث انرژی هسته ای شدند، در حوزه فقهی برای زنانی که استعداد دارند و در این زمینه از تلاش فروگذار نمی کنند، بستری فراهم شده تا به مرحله اجتهاد برسند. در حال حاضر افراد زیادی در رشته های تخصصی فقه مشغول به تحصیل هستند و اتفاقاً تجربه ثابت کرده است که زنان در رشته های علمی بسیار کوشاتر از مردان هستند. البته این نتیجه را به دلیل سال ها حضور در دانشگاه و ارتباط با بانوان در زمینه ها و فضاهای علمی مختلف به دست آورده ام.

ارزیابی های علمی توسط مراجع انجام می شود و سپس اجازه اجتهاد داده می شود

یکی از اعضای هیأت علمی دانشگاه پردیس امام خمینی (ره) گفت: همان طور که ممکن است از هزاران دانشجوی مرد چند نفر به مرحله اجتهاد برسند، در مورد زنان نیز همین گونه است. امروزه شاهد حضور زنان ناآشنا با اجتهاد در حوزه های علمیه یا جامعه الزهرا هستیم و تلاش می شود تا زنان مجتهد معرفی شوند، اما باید بدانیم که این امر سازوکار خاصی دارد. اولاً مراجع تقلید حاضر سطح علمی و توانایی استنباط احکام را در آنها تأیید کنند. اینطور نیست که یک نفر مثلاً 30 سال در حوزه درس بخواند و بعد بتواند ادعا کند که به درجه اجتهاد رسیده است، بلکه باید امتحانات لازم داده شود. و ارزیابی های علمی توسط مراجع انجام شود و اجازه اجتهاد داده شود.

معین الاسلام در پایان خاطرنشان کرد: موضوع جانشینی توسط دشمنان را نباید فراموش کرد. پس از سخنان مقام معظم رهبری و طرح این موضوع در جامعه، عده ای خود را مجتهد زن معرفی کردند، در صورتی که فردی نمی تواند اجتهاد خود را اعلام کند، اما این موضوع باید به تایید مراجع برسد. زنان جامعه ما مواظب باشند اجازه ندهند عده ای فرصت طلب از این بازار داغ سوء استفاده کنند. مردمی که هیچ چیز مقبول نیست و فقط ادعای اجتهاد دارند. این یک خطر جدی است که باید از آن آگاه باشیم.