آیا جایگاه اجتهاد فراجنسیتی است؟/ نظر علمای سلف و معاصر درباره فتاوای زنان

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، اولین نشست از سلسله نشست های فقهی زنان با موضوع «فقه زنان از منظر قرآن و فقه» صبح امروز سه شنبه 11 بهمن ماه به صورت حضوری و مجازی به همت گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه برگزار شد.

به نقل از شبستان، در این نشست علمی، «فریبا علاسوند» و حجت الاسلام «سعید داودی» به ارائه مباحثات خود پرداختند. همچنین حجت الاسلام «محمدعلی اسدی نسب» به عنوان دبیر علمی در این جلسه حضور داشت.

علاسوند با بیان اینکه در پیرامون واژه اجتهاد واژه های متعددی داریم، اظهار داشت: با وجود این، در برداشت سطوح میانی که به این موضوع می پردازند، می توان گفت که حدود موضوع به نوعی در حال التقاط است. لذا ما شاهد شور و اشتیاق در برابر این موضوع هستیم; بنابراین تفکیک ابعاد آن باعث سهل شدن بحث پیرامون بحث می شود.

اجتهاد ربطی به جنسیت ندارد

عضو ستاد علمی پژوهشکده زن و خانواده ادامه داد: اجتهاد، افطا و مرجعیت سه موضوعی است که با یکدیگر تفاوت دارند. یکی از جنبه های بحث من، پیشنهاد سازوکار دستیابی به این آگاهی در مورد زنان مجتهد است. به نظر من این رویکرد به ما کمک می‌کند تا در این زمینه گامی حرفه‌ای به جلو برداریم. اولین مشکل این است که ما در بحث اجتهاد اساساً با گروهی از نظریات جمعی نفی ایجابی مواجه نیستیم. زیرا اجتهاد به معنای رسیدن به قدرت استنباط از ادله کلی و استنباط احکام و احکام جزئی است; بر اساس شواهد اربعه که مقدم بر گروهی از معارف است; هرکسی (اعم از زن و مرد) که در این دانش ها تخصص و مهارت های ذهنی و فکری کسب کند می تواند وارد این عرصه شود و ربطی به جنسیت ندارد و تنها ارتباطش این است که مدت زمان و توانایی فرد است. دستیابی به این نیاز مهم ممکن است برای مردان مسیر آسان تری و برای زنان دشوارتر داشته باشد زیرا با توجه به چارچوب های دینی ما و از سوی دیگر امر فطری; در رابطه با ازدواج و بارداری، مسائلی برای خانم ها وجود دارد که مربوط به آقایان نیست.

گفت: طبیعتاً ممکن است در این راستا بین زن و مرد تفاوت هایی ببینیم، اما زن بودن یا مردن در نفس رسیدن به اجتهاد مطرح نیست و اساساً این یک رویداد توسعه ای است; البته ما اعتقادی به نظام اخلاقی شیعه داریم که می گوییم اجتهاد هدیه است و صراحت دارد و برای افرادی است که بر اساس تقوا رفتار می کنند. اصل موضوع که مهارت و توانایی علمی است، فراتر از بحثی است که الان در رسانه ها مطرح می شود، اجتهاد توانایی ای است که برای فردی که این مسیر را طی می کند به وجود می آید.

ما منعی برای رشد علمی زنان نداریم

علاسوند با بیان اینکه در روایات منعی برای راه علم وجود ندارد و بالعکس زنانی را داریم که راه علم را در پیش گرفته اند و مورد تکریم قرار گرفته اند، افزود: بنابراین همان طور که در آن زمان برای مردان خبره چنین بود. برای حفظ و درک سنت ها، درک عام و خاص و مطلق و صیغه قرآن ذکر شد، برای زنان نیز در همین حد ذکر شده است و قطعاً اجتهاد جدید با حوادثی که در تاریخ رخ داده است متفاوت است. تشیع و عهد حضرات معصومین (علیهم السلام).

این محقق در ادامه گفت: در زمان شیخ صدوق راه برای زنان آسانتر بود و اکنون دشوارتر است که این شرایط به دانش و مسائل ابداع شده ای که پیدا شده برمی گردد; در تاریخ 1400 ساله تشیع، تصویر روشنی از تعداد، هوش و توانایی علمی زنان دانشمند نداریم، زیرا در غرب شرایط مشابهی وجود داشت و تا قرن 19 زنانی که (فقط نویسنده بودند) ) مجبور بودند کتاب، رمان بنویسند و مقالات خود را به نام مردان ثبت کنند. در طول تاریخ مسلمانان نیز همین کیفیت بوده است، یعنی ممکن است از تعداد زنان دانشمندی که در زندگی علما و بزرگان دین بوده اند، بی اطلاع باشیم.

عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده تصریح کرد: با طرح این موضوع می خواهم ثابت کنم که زنانی بودند که به این معنای حضور خود در روایات اعتراضی نداشتند. وقتی من می گویم احادیث ما مشمول این معنا نشده است، قطعاً از نوع احادیثی است که می گویند مثلاً زنان را در پس زمینه نگه دارید و فلان سوره و غیره را به آنها یاد ندهید، آن احادیث ضعیف است و من. آنها را نادیده بگیرید و به سیره صحیح اهل بیت (ع) مراجعه کنید.

علاسوند ادامه داد: موضوع دیگر افتا به معنای فتوا است یعنی وقتی می گوییم فلان شخص فتوا داده مهم است; مثلاً وقتی کسی رساله ای می نویسد و فتوا می دهد و مردم به آن رساله مراجعه می کنند، نشان دهنده جایگاه مجتهد است، در واقع مجتهد مسئولیت اعمال آنها را بر عهده می گیرد; همین موضوع افتا را می توانیم با مسئله مرجعیت مرزبندی کنیم، زیرا حدود دو قرن است که مرجعیت با چنین جایگاه اجتماعی سنگینی مطرح شده است.

وی تاکید کرد: در زمان حیات اهل بیت علیهم السلام افرادی بودند که آن بزرگواران مردم را به آنها مراجعه می کردند تا دین خود و سؤالات خود را از آن مردم دریافت کنند، یعنی واسطه بین امام بودند; منتها نهاد مرجعیتی که الان می دانیم، در تاریخ تشیع، مرجعیت شیعه متولی اموری است که قبلاً متولی آن نبوده، یعنی حکم می کند; آنها متولی احکام قضایی هستند، گاه در قالب امور خاص و گاه در زمانی وسیع تر، این امور را به عهده می گیرند و منشأ حل ادله مردم در امور وسیع می شوند و همه این مولفه ها مطالبی است که مطرح می شود. گسترده تر از بحث افتا.

وی ادامه داد: در فتوا در امور شرعی و فروع فتوا داده می شود و مردم می روند و آن را اجرا می کنند و با مراجعه به مرجع و فتوا دهنده تصمیم از مسئولیت آنها خارج و به مفتی واگذار می شود. . این دسته از اعمال فراتر است و شاید بخش بزرگی از دیدگاه‌های مربوط به نفی اختیارات زن تابع این تحول است، بنابراین می‌خواهم بگویم که اگر بخواهیم بحث را از منظر فقهی دنبال کنیم; مسند افتا را از مسند مرجعیت با این حدود و خلاء جدا کنید که در این صورت طبیعتاً موضوع افتا سیالتر خواهد شد.

نظر علما درباره اجتهاد زنان

وی گفت: در بحث مرجعیت، در شرح خصوصیات مفتی و مجتهد، ذکور بودن و ذکور بودن ذکر نشده است و شرط بیان نشده است; مثلاً مرحوم شیخ مفید و شیخ طوسی در این مورد مناظره ای ندارند، همچنین بزرگانی مانند سید مرتضی یا محقق حلی یا حتی مرحوم علامه از علما و فقیهانی هستند که در بیان وضعیت شرط بوده اند. ، اما شرط ذکر را ذکر نکرده اند و نمی توان آن را به سهل انگاری نسبت داد. از سوی دیگر فقهایی بودند که تصریح کردند که (مرد بودن) برای فتوا دهنده شرط است; این موضوع از شهید دوم شروع شد و علیرغم بیان شهید اول; ایشان فرمودند ذکر شرط است و در عصر متأخر هم فقهایی بودند که اصول ذکر را شرط نمی دانند و آن را فقط در امر قضاوت شرط می دانند; با توجه به آنچه ذکر شد، ما لزوماً با نظرات یک طرف مواجه نیستیم و کسانی که صراحتاً موضوع ذکر را شرط کرده اند، دلایل را از کجا جمع آوری کرده و در بحث مرجع آورده اند; قابل بحث است.

استناد قرآنی آیت الله گلپایگانی برای قضاوت زنان

عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده در ادامه بیان کرد: کسانی که زکورت را شرط می دانند نه در مقام افتاء، بیشتر مشکلشان تقلید است یعنی مرجع تقلید که دارد. از سوی نهاد مرجعیت، مجموعه ای از ارکان اجباری تعیین شده است، لذا با توجه به آنچه در نهاد مرجع می گذرد، آن را به عنوان شرط ذکر کرده اند، گاهی این شرایط قرآنی و روایی و گاه گروهی است. شواهدی که تفاسیر فقهی و اجتهادی است، در براهین قرآن به آیه “مردان در برابر زنان قوی هستند” ذکر شده است؛ حتی اگر این آیه را مختص خانواده بدانیم، در حوزه قرآن پژوهی، کسی جز علامه طباطبایی این آیه را از حوزه خانواده حذف نکرده است، اما در حوزه فقهی مرحوم گلپایگانی به این آیه استناد کرده است. «کتاب القضاء» برای نفس، مبنای قضاوت زنان. ; از سوی دیگر افرادی که این آیه را مختص خانواده می دانند به قیاس اولویت اشاره کردند که اگر زن در خانواده بر مرد مسلط نباشد در حوزه اجتماعی نیز اولویت است.

علاسوند تصریح کرد: از طرفی ما یک دسته ادله نقلی هم داریم که معمولاً ادله قابل تجمیع هستند; دسته سوم ادله ای مانند بطلان ولایت شخصی بر دیگری است; طرفداران این ادله می گویند وقتی اصل بر این است که هیچ کس بر دیگری صلاحیت ندارد، پس باید به قدر متقن توجه کرد، اگر عده ای آن را ترک کرده اند یا ندانیم که قطعاً ترک کرده اند، اصل بر این است. بر عدم وثاقت و عدم اعتبار و دلایل ارائه شده; بحث بعدی «مزق شریعت» مرحوم خویی و آیت الله حکیم بهه است طعم شرع استناد کردند که بحث اصلی آنها در حوزه قضاوت است و آن را از قضاوت به حوزه مرجعیت منتقل کردند; در مورد دلیل مزه شرع بسیار گفته شده که خیلی ها آن را قبول ندارند. آنهایی که از آن دفاع می کنند سخنان محکمی دارند و آنهایی که آن را رد می کنند نیز سخنان محکمی دارند. مزه شرع یعنی مجموعه ای از روایات را استشمام کنیم که خداوند حفظ روابط را برای زن در نظر گرفته و اولویت خانواده را پسندیده است.

در ادامه این جلسه حجت الاسلام «سعید داودی» وی در ادامه سخنان خود تصریح کرد: اجتهاد یعنی تلاش برای استنباط احکام شرعی از منابع فقهی، از نظر ما چهار منبع برای استنباط وجود دارد و از نظر اهل سنت بیشتر است. بحث دیگر این است که تقلید به معنای واجب بودن انسان به پیروی از مجتهد در احکام عملی دین است.

در امور مربوط به زنان به زنان مجتهد مراجعه شود

استادیار گروه قرآن پژوهی پژوهشکده حکمت و معارف دینی وی با اشاره به فرازهایی از بیانات مقام معظم رهبری در خصوص اختیارات و اجتهاد زنان، گفت: گاهی ممکن است مردان مسائلی را که مربوط به زنان است به درستی تشخیص ندهند، در این موارد زنان می توانند از زنان تقلید کنند و از زنان مجتهد تقلید کنند. اما سؤال این است که آیا تقلید از زنان جایز است یا خیر و چه موانعی برای این عمل مستمر وجود دارد؟ به تعبیر شهید صدر آیا باید این زندگی مستقر را داشته باشیم و آیا برای اذن نیاز به دلیل است یا خیر؟

وی افزود: در مسائل اعتقادی تقلید وجود ندارد، یعنی در اصل کلام و توحید یا اصل نبوت، تقلید نیست که بگوییم فلانی مجتهد نیست؛ یعنی در اصل کلام و توحید یا اصل نبوت، تقلید نیست. به هر حال همه نمی توانند به تفاسیر دسترسی داشته باشند، برخی صاحب نظران به ویژه بحث معاد هستند که برای فهم تفاسیر باید تفاسیر آنها را به طور طبیعی بیان کنند تا بتوان به تفاسیر پی برد و همچنین مسائل مربوط به اخلاق را درک کرد. وقتی به مسئله ارجاع می رسیم، ذکر مطرح می شود; نکته بعدی شش مدرکی است که مطرح شده است، در هر صورت باید به کارشناس هر رشته مراجعه کنید.