الگوی ارتباط عمومی امام حسن عسکری(ع) چه بود؟

فعالیت های سازمان وکالت و اوج آن
خلفای عباسی امام حسن عسگری علیه السلام را از هر سو تحت کنترل داشتند. شرایط بحرانی که این امام همام علیه السلام با آن روبرو بود، آن حضرت را وادار کرد که به دنبال وسیله ای جدید برای ارتباط با افراد جامعه و یاران خود باشد. وظایف این مؤسسه تنها محدود به امور مالی نبود، بلکه شامل وظایف راهنمایی، ارتباطی و سیاسی نیز می شد. دستگاه ارتباطی یا دیوان وکالت از دوران امامت امام محمد باقر علیه السلام آغاز شد و این سازمان تا عصر غیبت به طور مستمر به فعالیت خود ادامه داد. یعنی در دوره هیچ یک از ائمه، کار این مؤسسه تعطیل نشد. دوران منتهی به عصر غیبت به ویژه دوران امام حسن عسگری (ع) به عنوان یکی از حساس ترین و مهم ترین دوران فعالیت شبکه وکالت شناخته می شد. امام حسن عسکری علیه السلام در رأس این سازمان بودند، سپس عثمان بن عمر به عنوان وکیل اعظم و برخی از برجسته ترین وکلای امام علیه السلام به عنوان معاون وکلا، نمایندگی مناطق مختلف را بر عهده داشتند و سرانجام وکلای محلی در شهرها و نواحی شیعیان مختلف در پایه هرم قرار گرفتند. سازمان وکالت نقش مهم و تعیین کننده ای در پیشبرد اهداف ائمه (ع) داشته است. شناخت این نهاد، تبیین و تحلیل عملکرد آن، یکی از زوایای ناشناخته زندگی امام معصوم (ع) را نشان می دهد.

حکومت عباسی همواره نگران نفوذ و جایگاه اجتماعی مهم امام حسن عسکری (ع) بود و همین امر باعث شد که امام (ع) هفته ای 2 روز در بارگاه حاضر شوند تا یادی از وجود امام (ع) کنند. . همین امر باعث شد که امام (علیه السلام) به دلیل پراکندگی جمعیت شیعه در آن دوره، وکیل تعیین کند و همین کلمه را برای نمایندگان به کار بردند. در زمان ائمه عسکریین (ع) فعالیت سازمان با توجه به عوامل و زمینه های خاص این دوره تکامل یافت که در آستانه نابودی قرار گرفت. عصر غیبت صغری اوج فعالیت مؤسسه است به طوری که در این مرحله نواب چهارگانه به دلیل غیبت ولی عصر (عج) در راس تشکیلات و واسطه بین امام (ره) و سایر حقوقدانان بودند. عج) و آغاز غیبت کبری، فعالیت سازمان وکالت نیز پایان یافت.

ذکر این نکته ضروری است که پایان سازمان به معنای سقوط و افول نیست. با فرا رسیدن عصر غیبت و غیبت امام(ره)، مأموریت سازمان خاتمه یافت و وجود آن بی ربط بود. یکی از عوامل اساسی ایجاد این نهاد، نیاز به ارتباط بین ائمه معصومین (ع) و پیروانشان بود. این موضوع زمانی آشکارتر می شود که به گسترش جهان اسلام در آن عصر و پراکندگی شیعیان در نقاط مختلف مانند عراق، حجاز، ایران، یمن، مصر و مغرب توجه شود و به همین دلیل لازم بود افرادی را به عنوان منصوب کنند. نمایندگان و افراد مورد اعتماد ائمه. الف) اعزام به مناطق دور و نزدیک و رابط بین رهبری و یارانش.

اگرچه خفقان جامعه در آن زمان را نمی توان دلیل اصلی تشکیل نمایندگی دانست، اما قطعا همین موضوع عامل تشدید فعالیت این نهاد و گسترش و توسعه آن بوده است. یکی دیگر از نیازهای تشکیل این نهاد، آماده سازی شیعیان برای پذیرش شرایط جدید در عصر غیبت بود. عصری که شیعیان جز از طریق نمایندگان و وکلای امام (علیه السلام) نمی توانستند با او ارتباط برقرار کنند. با توجه به این واقعیت، هر چه شیعه به عصر غیبت نزدیک می شد، راه ارتباط مستقیم با امام(ع) محدودتر می شد و از سوی دیگر نهاد نمایندگی نیز تا آنجا تقویت می شد که غالب شد. در زمان امامان عسکریین علیهم السلام. ارتباط شیعیان با این 2 امام بزرگوار از طریق مکاتبه یا وکلا و نمایندگان انجام می شد. بنابراین می توان گفت حداقل در عصر امام هادی و عسکری علیهم السلام تقویت عاملیت مقدمه ای برای ورود شیعه به عصر غیبت بود.

ساختار تشکیلات وکالت در عصر امام حسن عسکری (ع)
امام حسن عسگری (ع) بالاترین مقام را در سازمان وکالت داشت. مواردی از قبیل تعیین وکلا و معرفی آنان به شیعیان، نظارت بر عملکرد آنان، حمایت مالی از وکلا، عزل وکلای خیانتکار و فاسد، معرفی جریانات مدعیان وکالت و برخورد قاطع با آنان از جمله وظایف عمده این سازمان است. امام یازدهم شیعیان (ع) به عنوان رهبر سازمان. امام حسن عسکری علیه السلام در چند مرحله وکیل انتخاب کردند. بر اساس شواهد تاریخی، چهار منطقه اصلی از نظر تشکیلات وکالت برای شیعیان وجود داشت. ناحیه اول بغداد و مدائن و کوفه و ناحیه دوم بصره و اهواز و ناحیه سوم قم و همدان و کوهستان و ناحیه چهارم حجاز و یمن و مصر بود.
در پایین ترین سطح سازمان وکالت، وکلای مستقر در شهرهای مختلف بودند که با مردم عادی در ارتباط بودند و در انتخاب این افراد قدرت اجرایی و محلی بودن آنها در نظر گرفته شد. این وکلا بازوی اجرایی سازمان بودند و مستقیماً با شیعیان در ارتباط بودند. برخی از وکلا نیز مسئولیت دریافت و ارسال امور شخصی امام حسن عسکری (ع) را بر عهده داشتند. در میان یاران امام اطهار(ع) عده ای از طلاب، فقها، محدثان و متکلمان بودند که به عنوان مبلغان مذهب اهل بیت علیهم السلام و برای ترویج فقه به مناطق مختلف اعزام می شدند. متولی دین بودند.

کارکردهای حرفه وکالت و نقش سیاسی آن
با افزایش شیعیان، منابع و نیازهای مالی به طور همزمان افزایش یافت. برای جمع آوری این منابع باید شبکه ای از نمایندگان تشکیل می شد تا این وجوه را از پیروان جمع آوری کرده و به امام(ع) تحویل دهند و پس از آن طبق دستور امام(ره) توزیع کنند. برای اهداف سازمان. . اهمیت این کار به حدی بود که گاه هدف از تأسیس سازمان نمایندگی را جمع آوری وجوه اسلامی اعم از خمس، زکات، هدایا و نذورات شیعیان می دانستند. این وجوه منبع اصلی مالی سازمان محسوب می شد. ائمه (علیهم السلام) می توانستند از این سازمان برای تأمین هزینه های لازم برای انجام امور شیعه استفاده کنند. یکی دیگر از مهمترین اهداف تشکیل سازمان وکلا، آموزش معارف اهل بیت (علیهم السلام) به شیعیان و هدایت آنان به سوی حق، در عصر سردرگمی، شبهات و شبهات بود. البته همه وکلا از نظر علم و دانش در یک سطح نبودند. در ميان وكلا، برخي از آنان از نظر علمي و آشنايي با معارف و احكام آنچنان برجسته بودند كه ائمه (عليهم السلام) مردم را به آنان ارجاع مي دادند تا علوم ديني و وظايف شرعي خود را از آنان پرس و جو كرده و بياموزند.

وکلا مهمترین مرجع و منبع در حل مشکلات علمی و دینی شیعیان بودند. گاه شخصاً این وظیفه را انجام می دادند و گاه با دریافت و ارسال نامه هایی حاوی سؤالات شیعی به حضرت معصومه (علیه السلام) و به نوبه خود پاسخ خود را به شیعیان می رساندند. تلاش دولت عباسی در عصر غیبت برای شناخت افراد وکالت نشان از وجود نقش سیاسی این نهاد دارد. یکی از شواهد وجود نقش سیاسی برای این نهاد و اعضای آن، مشارکت مستقیم یا غیرمستقیم اعضای این نهاد در قیام هایی است که علیه حکومت عباسیان شکل گرفت. نامشروع بودن نظام حاكم، آگاهي مردم از جايگاه امام(ره) در حوادث سياسي، نفوذ در دستگاه حكومت و كمك به نيازمندان از اهداف سياسي ويژه سازمان وكالت بود.