ایرانی ها چقدر با قرآن آشنا هستند؟/ پاسخ های متفاوت دو جامعه شناس

سرانه مطالعه در ایران پایین است و در این میان میزان تلاوت قرآن نمی تواند زیاد باشد اما از طرفی استقبال از برنامه ها و کمپین های قرآنی کم نیست. برنامه خوانی های ماه مبارک رمضان یا «پارتی» طرفداران زیادی در جامعه دارد. این دوگانگی پرسش هایی را مطرح می کند که امروزه ایرانیان تا چه اندازه با قرآن آشنا هستند و کمپین های قرآنی که برگزار می شود چقدر در تشویق جامعه به انس با قرآن موثر است؟

اخبار آنلاینبرای پاسخ به این سوال، نظرات دو تحلیلگر جامعه شناس که هر کدام از منظری متفاوت به این موضوع نگاه کرده اند، مورد بررسی قرار گرفته است.

امان الله قرایی مقدم، استاد جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی تهران، دارای دو مدرک دکتری در رشته های آموزشی و جامعه شناسی است. وی به عنوان یکی از شناخته شده ترین جامعه شناسان کشور، تحلیل های عمیق و مفصلی در مورد تأثیر کارزارهای قرآنی بر جامعه ارائه می دهد.

سید حسن موسوی چلک همچنین دارای دکترای مددکاری اجتماعی، محقق و مدرس دانشگاه و رئیس «انجمن مددکاران اجتماعی ایران» است. همچنین به عنوان کمیسر اخلاق فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی و عضویت در هیئت مدیره منطقه آسیا و اقیانوسیه فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی، نظرات و تجربیات خود را در مورد تأثیرات اجتماعی و فرهنگی کمپین های قرآنی به اشتراک می گذارد.

این دو کارشناس با دیدگاه های متفاوت خود به بررسی تاثیر واقعی کمپین های قرآنی و نقش آن در تغییر رفتارها و باورهای جامعه پرداخته اند.

شکاف بین ظاهر و باطن انسانیت با قرآن در جامعه

به نقل از پایگاه اندیشه و فرهنگ ، امان الله قرایی مقدم با اشاره به اینکه مردم با قرآن آشنا هستند و قرآن را می خوانند اما چندان با مفهوم آن آشنا نیستند، می گوید: مردم در شهرها و روستاها قرآن می خوانند. وقتی صبح از خواب بیدار می شوند.” ; اگرچه ممکن است گذشته نباشد اما همچنان به این موضوع توجه دارند. اکثر مردم قرآن را می خوانند، به آن ایمان می آورند، در آن تدبر می کنند، به آن توجه می کنند، قرآن را بالای سر خود می گیرند و در مکان های ناپاک رها نمی کنند. اما اینها همه ظاهری است و درک مفهوم قرآن امری فراتر از خواندن آن است.

سید حسن موسوی چلک همچنین با اشاره به این موضوع که انس با قرآن فقط به معنای خواندن آن نیست، بلکه باید در رفتار و کردار اجتماعی افراد نیز رعایت شود، گفت: واقعاً وقتی می گوییم صمیمیت داریم یعنی چه. با قرآن؟” آیا این بدان معناست که ما هر روز در آیات آن تدبر می کنیم؟ حقیقت این است که این ادعا چندان با واقعیت همخوانی ندارد. آنچه در مورد نقش قرآن در زندگی مردم گفته می شود را باید در اعمال و رفتار آنها نیز دید، اما آیا واقعاً چنین است؟ اکنون قرآن بیشتر در مراسم خاترم یا مناسبت های مذهبی خوانده می شود. قرآن بر صله رحم و دستگیری از نیازمندان تأکید دارد، اما آیا واقعاً وضعیت ما در این مناطق مطابق با توصیه های قرآن است؟ اگر قرآن بخوانیم باید آثار آن را در رفتارمان ببینیم. مثلاً قرآن بر اهمیت خمس و زکات تأکید دارد. اما به نظر می رسد مردم کمتر به این موضوع توجه دارند. همچنین در قرآن بر تکریم والدین تأکید شده است، اما آیا واقعاً وضعیت سالمندان در جامعه ما مناسب است؟

بررسی چالش ها و راهکارهای بهبود ارتباط با قرآن

قرائی مقدم و موسوی چلک هر دو معتقد به اهمیت ارتباط مردم با قرآن کریم هستند، اما راهکارهای پیشنهادی آنها متفاوت است. قرایی مقدم بیشتر به چالش های ناشی از تحولات فرهنگی و فناوری های نوین می پردازد و بر محدودیت تلاش های یک جانبه برای ارتقای ارتباطات دینی تاکید می کند و موسوی چلک نیز بر اهمیت استفاده از ظرفیت های فرهنگی و هنری برای ایجاد انگیزه و جذب مردم به قرآن کریم تاکید می کند.

قرایی مقدم با تاکید بر تأثیرات عمیق فناوری و فناوری های نوین بر فرهنگ و دین، اظهار داشت: ورود فناوری های نوینی همچون فضای مجازی موجب تحولات اساسی در باورها و رفتارهای دینی شده است. او معتقد است که «تکنولوژی فرهنگ و ایده‌های جدیدی را به همراه دارد و نمی‌توان از این تغییرات جلوگیری کرد. در نظریه تکامل فرهنگی زینک سیلو تیلور، فرهنگ آنگلوساکسون به عنوان فرهنگ برتر در جهان تلقی می‌شود و فرهنگ‌های دیگر به تدریج به این سمت می‌روند. تلاش برای تغییر تفکر دینی مردم با برنامه های ساده و یک جانبه در نهایت به دلیل مخالفت ها و تقابل های فرهنگی ناشی از ورود فناوری های جدید بی نتیجه خواهد بود.

همچنین قرائی مقدم خاطرنشان می کند: عملکردهای نادرست در مدیریت فرهنگی نیز یکی از عواملی است که باعث شد انس مردم با قرآن کاهش یابد و پیشرفتی در این زمینه مشاهده نشود.

از سوی دیگر موسوی چلک بر انطباق آموزه های قرآنی با نیازهای مخاطبان و استفاده از ابزارهای فرهنگی و هنری برای جذب مردم به سوی قرآن کریم تاکید می کند. وی معتقد است: برگزاری جشنواره ها و مسابقات متنوع و جذاب با محوریت موضوعات قرآنی می تواند انگیزه بیشتری را برای نزدیک شدن به قرآن ایجاد کند. همچنین این آسیب شناس اجتماعی به اهمیت استفاده از هنر و قصه گویی برای انتقال مفاهیم قرآنی اشاره می کند و معتقد است این روش ها می تواند باعث افزایش انس مردم با قرآن شود. وی همچنین به نقش جلسات قرآن و بررسی تفسیر و معانی قرآن در تعمیق ارتباط مردم با این کتاب آسمانی اشاره می کند و بر اهمیت تفکر و اجرای دستورات قرآنی در زندگی روزمره تاکید می کند.

هر دو دیدگاه نشان می دهد که برای بهبود و تثبیت ارتباط مردم با قرآن کریم، نیاز به رویکردهای چند جانبه و سازگار با شرایط فرهنگی و اجتماعی موجود است.

دو دیدگاه متفاوت درباره تاثیر کمپین “زندگی با آیات”

کمپین «زندگی با آیات» که در ماه مبارک رمضان سال جاری به همت سازمان دارالقرآن الکریم و سازمان تبلیغات اسلامی راه اندازی شده است، با هدف ترویج و تعمیق فرهنگ قرآنی در کشور تشکیل شده است. جامعه این کمپین سعی دارد به صورت کاربردی و ملموس آیات قرآن را وارد زندگی روزمره مردم کند. در مرحله اول این کمپین، 30 آیه در ماه مبارک رمضان بررسی شد و میزان مشارکت مردم با استقبال گسترده مردم مواجه شد. به طوری که بیش از 20 میلیون نفر در این کمپین و 11 میلیون نفر در مسابقات مختلف آن شرکت کردند.

در ادامه قرار است 100 آیه دیگر که بر اساس نظرات فعالان قرآنی برای جامعه ایرانی مفیدتر است، انتخاب و به شیوه های متنوع و جذاب تری به مردم معرفی شود. هدف از این مرحله این است که آیات منتخب تأثیر بیشتری در زندگی روزمره مردم داشته باشد و انس آنها را با قرآن افزایش دهد. این کمپین سعی دارد با استفاده از ابزارهای مختلف فرهنگی و آموزشی، تدبر در قرآن را از مرحله تلاوت به عمق رفتارها و تصمیمات روزمره جامعه منتقل کند. در این زمینه، دکتر قرایی مقدم و دکتر موسوی چالک به بررسی تاثیر این کمپین و چشم انداز آینده آن پرداخته اند.

قرایی مقدم نسبت به تأثیر کمپین «زندگی با آیات» تردید دارد و معتقد است که نمی توان با نسخه نویسی برای جامعه، تغییرات عمیقی در رفتار و باورهای مردم ایجاد کرد. وی با اشاره به اینکه 20 میلیون نفر در این کمپین شرکت کرده اند، می پرسد آیا این مشارکت منجر به اقدام و تغییرات واقعی در زندگی مردم شده است؟ او معتقد است که جامعه به عنوان یک مجموعه پیچیده نمی تواند با رویکردهای نظم و همگن سازی هدایت شود. قرایی مقدم تاکید می کند که امروزه مردم بیش از آنکه به فکر و اندیشه باشند به عمل توجه دارند و برای موفقیت یک کمپین باید اقدامات ملموسی را ارائه کرد که بتواند تاثیر واقعی بر زندگی مردم بگذارد تا نسخه تجویز شود.

موسوی چلک برخلاف دیدگاه قرایی مقدم با دید مثبت تری به کمپین «زندگی با آیات» می نگرد و بر اهمیت خلاقیت و نوآوری در انتقال مفاهیم قرآنی تاکید می کند. وی معتقد است در دنیای امروز فضای مجازی به دنیای واقعی تبدیل شده و استفاده از ظرفیت های این فضا مانند رسانه ها، اپلیکیشن ها، کلیپ ها و داستان ها می تواند نقش مهمی در جذب مردم به مفاهیم قرآنی داشته باشد. به عقیده وی، تکرار و تحلیل هر روز یک آیه، همراه با تبیین کاربردهای آن در زندگی روزمره، می تواند تأثیر عمیقی بر مردم بگذارد و آنان را به تفکر بیشتر در مورد قرآن تشویق کند. موسوی چلک معتقد است این کمپین می تواند قرآن را از قفسه ها وارد زندگی روزمره مردم کند و آثار ملموسی در جامعه داشته باشد. وی پیش بینی کرد که مردم از این کمپین استقبال کنند و روز به روز شاهد تفکر بیشتر آنها به قرآن باشیم.

چگونه می توان به درک عمیق تری از قرآن دست یافت؟

این دو تحلیلگر در پایان به بررسی چگونگی ارتباط عمیق تر با قرآن و مشاهده آثار آن در زندگی فردی و اجتماعی پرداختند.

قرائی مقدم معتقد است دین و معارف قرآنی به طور طبیعی و بدون نیاز به دخالت مستقیم در جامعه نهادینه شده است. او معتقد است که دین از همان ابتدای زندگی فرد با نامگذاری و اذان در گوش نوزاد وارد وجود انسان می شود و به مرور زمان در لایه های مختلف جامعه نفوذ می کند. به نظر قرائی مقدم توصیه ها و نسخه های سرزده برای تقویت ارتباط با قرآن چندان مؤثر نخواهد بود. او می گوید: در ایام عاشورا حتی افراد با حجاب نامناسب به عزاداری می آیند که این نشان می دهد که دین به طور طبیعی در جامعه نهادینه شده است. نهادها و رسانه ها به جای کپی برداری باید با رفتار و عملکرد خود آموزه های قرآنی را به جامعه منتقل کنند.

موسوی چلک نیز بر اهمیت تدبر و تحقیق در منابع دینی تاکید می کند. وی معتقد است ارتباط با کتب آسمانی از جمله قرآن باعث آرامش و معنا در زندگی افراد می شود و باید در اعمال روزمره و رفتارهای اجتماعی آنها منعکس شود. موسوی چلک می گوید: ارتباط عمیق با قرآن با تحقیق و تدبر در آیات آن می تواند تأثیرات مثبتی در رفتار و کردار فردی و اجتماعی ما داشته باشد که این تعامل باید به گونه ای باشد که آثار آن در افراد دیده شود. رفتار و اعمال روزانه

علیرغم دیدگاه های متفاوت در مورد چگونگی تقویت ارتباط مردم با قرآن و تأثیر کمپین «زندگی با آیات» در این راستا، آمارهای اولیه نشان می دهد که این کمپین توانسته توجه مردم به آیات قرآن را افزایش دهد. . اگرچه قرائی مقدم بر عملکرد صحیح نهادها و رسانه ها در انتقال معارف قرآنی تاکید دارد و موسوی چلک نیز بر اهمیت توجه و تحقیق فردی در قرآن تاکید دارد، اما هر دو به نوعی بر اهمیت تعامل عمیق با قرآن تاکید دارند.

اما سؤال اصلی این است که آیا این افزایش تدبر و تأمل در آینده پایدار خواهد بود و آیا کمپین «زندگی با آیات» می‌تواند به تغییرات عمیق‌تر و ماندگارتر در زندگی فردی و اجتماعی مردم منجر شود؟ باید منتظر ماند و دید که آیا این روند مثبت ادامه خواهد داشت یا خیر.