با مبانی ابن عربی می توان به پرسش های نسل جدید پاسخ داد

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان«سلوک ما» در نخستین روزهای سال 1403، مجموعه دو جلدی «ترجمه و شرح فصص الحکم» محی الدین ابن عربی، تألیف علی شالچیان ناظر، مترجم و محقق آثار عرفانی را منتشر کرد.

ایکنا نوشت: برای اولین بار چاپ شد. به همین مناسبت گفتگویی با وی درباره این کتاب انجام داده ایم که در ادامه می خوانید.

محی الدین بن عربی و کتاب “جایگاه او در عرفان نظری چیست؟

اهل سلوک و ارباب عرفان اذعان دارند که محی الدین ابن عربی پدر عرفان نظری است و اگر او نبود هیچ چیز قابل توجهی از عرفان نظری در دست ما نبود. از این رو از او با کنیه هایی چون «شیخ اکبر»، «سلطان العارفین»، «امام العارفین» و «خاتم الاولیاء» یاد می کردند. ناگفته نماند که محی الدین تنها در عرفان نظری بر افراد پس از خود تأثیر نمی گذاشت; بلکه در عرفان عملی دیدگاه های خاص خود را دارد که او را از بسیاری از اهل سلوک متمایز می کند. اما مهم ترین و برجسته ترین تأثیر او در عرفان نظری است و از میان مباحث عرفان نظری، بیش از همه به «وحدت وجود» و تبیین آن می پردازد; زیرا اگر موضوع وحدت وجود فهمیده شود آثار علمی و کارهای عملی فراوانی را در پی خواهد داشت.

از این رو، اگرچه محی الدین در کتاب «فصص الحکم» به مباحث مختلفی پرداخته است، اما یکی از محورهای اصلی و یکی از اصول اساسی او در کتاب «فصص الحکم»، موضوع «وحدت وجود» و شناخت آن است. برای خواص

کتاب فصوص الحکم از چه فصولی تشکیل شده است؟

فصه الحکم شامل 27 باب است که البته محی الدین هر باب را «فس» می نامد. وی پس از بیان سخنانی در مقدمه کتاب، بحث خود را با «فاس ادمی» (قطعه منسوب به آدم) آغاز می کند و کتاب خود را با «گذر محمد» به پایان می رساند. واژه «فس» در لغت نامه معانی زیادی دارد و از جمله معانی آن گوهر، ذات و تفصیل است.

البته منظور او از تفسیر آدم و تعابیری مانند نوح(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع)، داود(ع)، سلیمان(ع) و امثال آن در ابواب مختلف کتاب نیست، بلکه بلکه نگاه نمادین به این تعابیر دارد و به وجود موسی، عیسی، داوود و سلیمان نیز معتقد است. یا به عبارت دیگر صفاتی به موسی و عیسی و صفات و داوود و صفات و سلیمان و … نسبت داده می شود.

محی الدین در فصوص سخنانی نوشته است که عارفان پیش از او هرگز ننوشته اند و از این رو سالکان و عارفان پس از او به این اثر او توجه ویژه ای داشته اند.

آیا کتاب فصوص الحکم مهمتر و جایگاه بالاتری دارد یا کتاب الفتوحات مکیه؟

اگرچه برخی به دلیل اینکه کتاب فتوحات دارای 560 باب است و کتابی مفصل و با موضوعات فراوان در آن است، کتاب فتوحات از جایگاه بالاتری برخوردار است، اما اینطور نیست و کتاب فصوص -حکم مقام بالاتری دارد. ابن عربی کتاب الفتوح را در طول سی سال نوشت و در این سی سال به تدریج پخته و عمیق شد. از طرفی مجبور بوده است که به پرسش ها و اشکال افراد سطحی نگر مطابق درک آنها پاسخ دهد و با این پاسخ ها آنها را آرام کند. در حالی که این پاسخ هایی که به آن ها می دهد مورد پسند او نیست و پاسخ های عمیق تر برای او قابل هضم نیست.

خلاصه مطالب کتاب فتوحات دارای سطوح بسیار متفاوتی است و ایشان در کتاب فتوحات بسیاری از این پاسخهای سطحی را داده و به مطالب عمیقتر در کتاب فتوحات به گونه ای اشاره کرده است که افراد سطحی نگر. روی آن تمرکز نکنید پس کتاب الفتوح فقط برای کسی مفید است که از اصول و دیدگاه های اصلی محی الدین آگاه باشد و بتواند سخنان عمیق او را که آرای واقعی اوست از سخنان و پاسخ های ظاهری او که مصلحت است تشخیص دهد.

شما در سال 1392 ترجمه ای از «فصوص الحکم» را در یک جلد منتشر کردید که انگیزه شما پس از چندین سال نگارش و انتشار این دوره دوجلدی بود. “ترجمه و شرح فصوص الحکم چیست؟

با اینکه کتاب ترجمه فصول الحکم منتشر شده در سال 1392 دارای توضیحات و حواشی بود، اما از آنجایی که فصول الحکم تخصصی ترین کتاب محی الدین است و عبارات آن دشوار است و معانی چند وجهی دارد، لازم دیدم مطلبی نسبتاً ارائه کنم. توضیح جامع و در عین حال خلاصه ای از این کتاب را خواهم نوشت. ضمناً کم و بیش اشکالات و خطاهایی را که برخی از مفسرین دچار آن شده اند بیان می کنم و همچنین معنا یا معانی عباراتی را که مفسران به دلیل عدم درک موضوع از آنها در سکوت عبور کرده اند، روشن می کنم. البته در این کتاب بازنگری و اصلاحاتی در ترجمه قبلی هم انجام داده ام.

از چه توضیحات و منابعی در این کتاب استفاده کرده اید؟

در نگارش این اثر تعابیر مختلفی از فصوص از جمله شرح تلمسانی، شرح جندی و فوکوک، شرح قونوی، شرح عبدالرزاق کاشانی، شرح قیصری، شرح خواجه پارسا، شرح ابن ترکه اصفهانی، شرح النعیم از مهیمی، شرح جامی، وصف جواهر النصو از نابلوسی و تفسیر عفیفی استفاده شده است. قرار داده شده است البته نویسنده برای نگارش این ترجمه و شرح تحقیقات گسترده ای انجام داده است و در نگارش این اثر به بیش از 300 منبع استناد کرده ام. من حتی از پنج نسخه خطی فوس برای پی بردن به درستی برخی از کلمات و عبارات متن عربی استفاده کرده ام، زیرا تصحیح عفیفی در فص، اگرچه تصحیح بدی نیست، اما اشکالات زیادی دارد. اشاره کرده ام که ترجمه موثر است و تحقیقات لازم را انجام داده ام.

لطفا در مورد سبک نگارش این ترجمه و توضیحات کمی توضیح دهید.

برای اینکه تعداد جلدهای کتاب زیاد نشود، از ترکیب دو روش برای نگارش ترجمه و شرح استفاده شده است. یعنی توضیح برخی از کلمات و عبارات در داخل پرانتز در متن قرار داده شده است تا به این ترتیب هم وفاداری در ترجمه رعایت شود و هم ترجمه روان تر، واضح تر و قابل فهم تر شود. بقیه توضیحات در پاورقی است. این کتاب در دو جلد مجموعاً 1240 صفحه منتشر شده است که اگر از ترکیب این دو روش در شرح استفاده نمی شد، حجم کتاب از دو جلد به چهار جلد می رسید.

متن عربی فصوص در این دوره دو جلدی گنجانده نشده است. علت چیست؟

اگر متن عربی فصوص در کتاب قرار می گرفت، یک جلد به تعداد مجلدات کتاب اضافه می شد و قیمت کتاب بسیار بیشتر می شد. از آنجایی که همه نیازی به متن عربی فوس ندارند، مقرر شد متن عربی فوس با تحقیق و تصحیح جدید به صورت جداگانه در ماه های آینده به علاقه مندان ارائه شود.

در پایان درک کتاب فاس چه فایده ای برای خوانندگان نسل جدید دارد؟

آثار محی‌الدین و دیدگاه‌های عمیق او، به‌ویژه کتاب فصوص الحکم، دریچه‌های تازه‌ای را به روی خوانندگان فهیم می‌گشاید و پاسخ قانع‌کننده به پرسش‌های نسل جدید، تنها با مبانی محی‌الدین امکان‌پذیر است. به همین دلیل است که از چند دهه گذشته تاکنون، روز به روز، محی الدین و نظرات او بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.