برای وفاق اجتماعی و معاشرت خوب با مردم چه باید کرد؟

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغاناگرچه در این مقاله نمی توان همه اصول و روش های معاشرت را از دیدگاه آن حضرت بیان کرد، اما محوری ترین روش ها و شیوه های معاشرت با مردم از دیدگاه حضرت علی (علیه السلام) مورد بررسی قرار گرفته است. .

* یک رابطه دوستانه و صمیمی

حجه نوشت: یکی از مسائل مهم زندگی برقراری دوستی و صمیمیت با دیگران است و در اسلام روابط اجتماعی بر پایه دوستی است. از این رو حضرت علی (علیه السلام) دستور داد که دوستان خود را بسیار یاد کنید زیرا آنها در دنیا یاور و یاور و در آخرت شفیع شما هستند.

یا در جای دیگر خطاب به مالک اشتر می گوید: دلت را از محبت و دوستی و مهربانی مردم پر کن. هرگز یک خون آشام درنده نباش که مردم را می خورد، زیرا مردم دو دسته اند: یا برادر دینی تو هستند یا در خلقت مانند تو هستند.

از این دو روایت و روایات دیگر حضرت علی (علیه السلام) استفاده می شود و از سیره عملی ایشان که اولین اصل در معاشرت با مردم و دوستی و ابراز علاقه به دیگران است استفاده می شود.

امام معصوم (علیه السلام) برای تحکیم روابط اجتماعی و دوستی به ما سفارش می کند که نسبت به دیگران محبت کنیم و ارتباط درونی خود را برای آنها آشکار کنیم. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: هرگاه به یکی از برادران دینی خود علاقه مند شدی، علاقه و دوستی خود را با او ابراز کن.

از نظر اسلام دوستی با مردم یکی از مظاهر دوستی خداوند است. یکی از نتایج طبیعی مردم دوستی این است که دیگران نیز مردم را دوست دارند.

* اخلاق خوب و همراهی خوب

خوش اخلاقی و برخورد شایسته یکی دیگر از اصول معاشرت با دیگران است که معصومین علیهم السلام و از جمله مولای متقیان علی علیه السلام آن را به حسن خلق تعبیر کرده و به رعایت آن در برخورد با دیگران سفارش کرده اند.

در روایتی از آن حضرت آمده است: هیچ آسایش و لذتی بهتر از نیکی مردم نیست.

از دیدگاه آن حضرت، حسن خلق و معاشرت با دیگران بهترین نعمت، راه سالم ماندن در دنیا، نشانه خشوع، مایه عزت و سربلندی و تأثیرگذاری بر دلهاست.

* حال خوب چیست؟

اگر انسان بتواند در رفتار و برخورد با دیگران خوش اخلاق رفتار کند، ابتدا معنی و نشانه های خوش اخلاقی را می داند.

شخصی از امام صادق (علیه السلام) در مورد نشانه های حسن خلق پرسید. امام (علیه السلام) برای خوش اخلاقی سه نشانه را ذکر کرد: حسن خلق آن است که با مردم با تواضع رفتار کنی و در گفتار پاکی داشته باشی و با برادر دینی خود با گشاده رویی ملاقات کنی.

خداوند در قرآن نیز می فرماید: با مردم سخنان نیکو بگو.

ظاهر آیه بیانگر آن است که مسلمانان باید با همه مردم اعم از کافر و مسلمان با عفت و مهربانی صحبت کنند. برخی گفته اند: آیاتی که بر لزوم لعن کفار و جنگ با آنان دلالت دارد نسخ یا تخصیص یافته است.

* صداقت و راستی

یکی دیگر از راه های معاشرت با مردم از دیدگاه حضرت علی (علیه السلام) صداقت و راستگویی است.

امیر بیان می گوید: صداقت و راستی محکم ترین پایه های ایمان است.

یا در جای دیگر فرموده است: صادق ترین گفتار آن است که به زبان حال بیان کند. یعنی در منش و رفتار و نحوه برخورد و معاشرت صداقت خود را نشان دهد.

اگر روابط انسان با دیگران مبتنی بر صداقت و راستی نباشد، رابطه مثمر ثمر، مفید و پایدار نخواهد بود.

* وفاداری

وفاداری یکی از اصول نظام اجتماعی اسلام است که حضرت علی علیه السلام درباره آن می فرماید: چه زشت است قطع شدن بعد از پیوستن و بی وفایی بعد از پیوند برادری و دشمنی پس از دوستی.

و در گفتار مهم دیگری از آن حضرت آمده است: وفای به عهد از نشانه های پرهیزگاران است.

* ادب و احترام به دیگران

احترام به امور مردم و حفظ حریم و شخصیت دیگران از دیگر اصول اجتماعی اسلام است.

حضرت مقام «ادب» را بالاتر از مقام «عقل» دانست و فرمود: هر چیزی به عقل نیاز دارد و عقل به ادب.

یا در جای دیگر می گوید: ادب بهترین صفت است.

اما حقیقت ادب چیست و چگونه می توان ادب را رعایت کرد، حضرت می فرماید: بهترین ادب آن است که انسان از حدود خود خارج نشود و از شأن خود فراتر نرود.

یعنی خود را از آنچه هست برتر نشان ندهد، هم در پیشگاه خدا و هم در مقابل دیگران; بلکه در معاشرت با دیگران فروتنی و صمیمیت نشان دهید.

یکی دیگر از اصول اخلاقی که باید در معاشرت با مردم رعایت شود، انصاف است. انصاف در روابط اجتماعی به معنای نصف کردن سود و زیان بین خود و دیگران است.

«عدالت» از روحیه گذشت و احترام به دیگران سرچشمه می گیرد و عادل کسی است که برای دیگران حقوق عادلانه قائل است.

حضرت علی علیه السلام درباره انصاف می فرماید: هر که با مردم به انصاف رفتار کند، خداوند بر عزت او می افزاید.

آن حضرت در فرمایش خود به مالک اشتر نوشت: با خدا و بندگانش انصاف داشته باش و با اطرافیان و خانواده و زیردستانت انصاف کن. خدا دشمن اوست.

از این روایت، اهمیت انصاف در روابط بین فردی به خوبی تبیین می شود. انسان باید نسبت به اطرافیان خود به ویژه با زیردستان خود منصف باشد.

* بخشش و گذشت

روحیه بخشیدن از عیوب دیگران و نادیده گرفتن خطاهای آنان از دیگر فضائل اخلاق و آداب اجتماعی است.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در این باره می فرماید: عفو و گذشت در هنگام قدرت، راه رسولان خدا و پرهیزگاران است.

انسان‌ها در جامعه‌ای زندگی می‌کنند که مردم آن درک، اخلاق و خلقیات متفاوتی با یکدیگر دارند، پس چگونه می‌توان بدون صبر و تحمل در میان چنین افرادی زندگی کرد؟

کدام یک از انسانها غیر از معصومین و پیامبران الهی که از خطا و گناه مبرا هستند از عیب و نقص مصون هستند؟ کدام یک از انسانها دوست ندارد که عیبشان بخشیده شود؟ کدام شخص دوست ندارد خدا او را ببخشد؟

پس مردم را ببخش تا خدا تو را ببخشد.

خداوند در قرآن می فرماید: باید از خطاهای دیگران گذشت و نادیده گرفت. نمی خواهی خدا تو را ببخشد؟

آنچه بیان شد، اصول معاشرت با مردم از نظر علی علیه السلام بود که در واقع برگرفته از مبانی اخلاقی اسلام و آموزه های تربیت دینی است.

در کلام حضرات معصومین علیهم السلام بر اصول مذکور تأکید شده و روش های دیگری نیز در این زمینه بیان شده است.