بشیریه: هابز در بهموت همیشه بر تربیت سیاسی مردم تاکید می کند/ بدون آموزش سیاسی مردم به جنگ همه علیه همه می روند.

گروه اندیشه: دکتر حسین بوشهر، استاد دانشگاه تهران که در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد از دانشگاه تهران اخراج شد و سپس برای تدریس به دانشگاه سیراکیوز نیویورک رفت. پس از روی کار آمدن حسن روحانی، دو کتاب قدیمی بشیریه توسط انتشارات نگاه مسائل منتشر شد. اما مصاحبه کننده با حسین بشیریه، حامد زارع روزنامه نگار است او معتقد است که بدون شک مهمترین رویداد بشیریه از زمان مهاجرت و اقامت او در آمریکا، انتشار ترجمه فارسی رساله بهموت او در ایران است. به همین دلیل درباره ترجمه دو کتاب از توماس هابز به نام های لویاتان و بهموت با مترجم دکتر حسین بشیریه گفت و گو کرد که در شماره 101 این مجله به چاپ رسید. صدا منتشر شده است. اهمیت گفتگو در این جمله تاریخی بشیریه درباره هابز است که «هیچ متفکری موضوع نادر تربیت سیاسی را تا این حد و به این معنا مطرح نکرده است». به نوشته بشیریه، «او (هابز) از ناسپاسی و نافرمانی مردم به حکومت در دوران جنگ های داخلی و با الهام از قتل ها، خشونت ها، هرج و مرج و بی نظمی آن دوران، مفاهیم اصلی اندیشه سیاسی خود یعنی وضعیت طبیعت و جنگ همه با هم و ضرورت تشکیل یک قدرت عمومی برای جلوگیری از آن وضعیت را در زیر مشاهده می کنید.

***

بیش از پانزده سال از زمانی که حسین بشیریه، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شاهکار توماس هابز را به فارسی ترجمه کرد، می گذرد. لویاتان در سال 1380 در ایران منتشر شد و پس از آن چندین کتاب دیگر بشیریه با زیور آلات تزئین شد. اما از سال 1384 و با پایان یافتن دولت دوم محمد خاتمی اتفاقات عجیبی در حوزه علوم سیاسی در ایران افتاد. ممنوعیت غیرقانونی انتشار کتب حسین بشیریه، انتصاب چشمگیر روحانی به ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و برکناری ناجوانمردانه بشیریه به دلیل غیبت و به بهانه طولانی شدن تحصیل در آمریکا تنها بخشی از اتفاقاتی است که بین سال های 84 تا 86 در دانشگاه تهران رخ داده است. مجموعه این مسائل دست به دست هم داد تا بشیریه در سال 2007 برای تدریس در دانشگاه سیراکیوز به نیویورک برود و تا امروز در آمریکا بماند. پس از روی کار آمدن حسن روحانی و تغییر سیاست های فرهنگی دولت، دو کتاب قدیمی بشیریه توسط انتشارات نگاه مسائل منتشر شد. اما بدون شک مهمترین اتفاق بشیریه از زمان مهاجرت و اقامت او در آمریکا، انتشار ترجمه فارسی رساله بهموت او در ایران است. این رویداد فرخنده می تواند نشان دهنده علاقه مجدد بشیریه به مسائل علوم سیاسی در ایران باشد. چه اینکه در گفت و گوی حاضر، خود او به ترجمه کتاب دیگری درباره توماس هابز اشاره می کند که برای چاپ در اختیار انتشارات نی قرار داده است. مصاحبه با حسین بشیریه که به ندرت حاضر به مصاحبه مطبوعاتی می شود، گنج است. غنیمتی که هم زمان با فرصت جدیدی چون انتشار اثر مهم هابز به زبان فارسی تبدیل شده است. این فرصت را نباید به راحتی از دست داد.

***

به عنوان اولین سوال، رابطه لویاتان و بههموت چیست و چه تفاوت ها و شباهت هایی بین این دو رساله وجود دارد؟

توضیح مفصل پاسخ این سوال در کتاب دیگری با عنوان Behemoth Leviathan خواهد آمد که به تازگی ترجمه کرده ام و به زودی توسط انتشارات نی منتشر خواهد شد، اما به اختصار باید بگویم که هابز آنچه را که در Leviathan تدریس کرده است به زبان فلسفی توضیح داده است. و مفهومی در مورد انحطاط روح انسان و خطرات وضع طبیعی و ضرورت تشکیل حکومت به هر شکلی اعم از سلطنتی و اشرافی یا دموکراتیک در بهموت به زبان تاریخی می گوید و نشان می دهد که چگونه ممکن است که مردم به دلیل فقدان آموزش سیاسی، خطرات وضعیت طبیعی را فراموش کنند و با قیام علیه نظم، خود را به ورطه جنگ و وحشیگری برگردانند؟

دلیل انتخاب این اثر برای ترجمه در میان انبوه رساله های سیاسی اندیشه مدرن غربی چیست؟

دلیل انتخاب بهموت اهمیت آن در ارائه موضوعی بسیار نادر در علوم سیاسی است که در لویاتان به زبانی مبهم ارائه شده است و به ندرت و به طور ناقص اثری از آن در روسو و منتسکیو دیده می شود و اینکه موضوع جدید در مورد آموزش این سیاست مردم است. بهموت کتابی است که ظاهراً درباره تاریخ است، اما در واقع درباره ضرورت آموزش سیاسی مردم و تقویت ترس عمومی از بازگشت به حالت عادی است.

هابز هم در لویاتان و هم در بیهموت برنامه‌های اصلاح‌طلبانه و سیاسی داشت و می‌کوشید چارچوبی برای آموزش سیاسی همه، به‌ویژه توده‌های مردم فراهم کند. اساس اصلی تربیت سیاسی هابز کاهش توقعات مردم در همه زمینه هاست: کاهش توقعات فرد از خود، از دیگران، از دولت و از خدا.

آیا آثار دیگری از هابز یا درباره هابز برای ترجمه در دست دارید؟

همان طور که گفتم کتاب «بیهموت لویاتان را تربیت می کند» با عنوان فرعی «آموزش سیاسی در اندیشه هابز» نوشته «جفری وان» را نیز ترجمه کرده ام. این اثر در سال 1381 توسط انتشارات لکسینگتون منتشر شده و ترجمه فارسی آن توسط انتشارات نی در ایران منتشر خواهد شد. (تاكنون ترجمه شده است) موضوع اصلي كتاب اين بحث است كه هابز هم در لوياتان و هم در بيموت برنامه هاي اصلاح طلبانه و سياسي داشت و مي خواست چارچوبي براي آموزش سياسي همه به ويژه توده هاي مردم فراهم كند. . اساس اصلی تربیت سیاسی هابز کاهش توقعات مردم در همه زمینه هاست: کاهش توقعات فرد از خود، از دیگران، از دولت و از خدا.

چه نوع بینش و دانشی در علوم سیاسی زیر نظر Behemoth قرار می گیرد؟ آیا این اثر در رده فلسفه سیاسی قرار می گیرد یا در دسته تاریخ سیاسی؟

همانطور که گفته شد، بهموت حاوی موضوعی نادر در مورد آسیب های عدم تحصیلات مردم و ضرورت آموزش سیاسی آنهاست. در واقع خود لویاتان نیز منافع عملی دارد و هابز به عنوان یک روشنفکر متعهد و اصلاح طلب به دنبال تفسیر جهان نیست، بلکه (به تعبیر مارکس) به دنبال تغییر جهان و تربیت سیاسی مردم است.

توماس هابز در تمام سال‌های جنگ روی نوشتن لویاتان تمرکز می‌کند و پس از پایان جنگ، با توجه به تأملی که در آن جنگ دارد، بهموت را می‌نویسد. سوال این است که چگونه می توان رابطه بین اندیشه سیاسی هابز و بحران ناشی از جنگ داخلی انگلیس را توضیح داد؟

به نظر می رسد ریشه واقعی اندیشه سیاسی هابز در هر سه اثر سیاسی او خشم و غضبی است که او از ناسپاسی و نافرمانی مردم از حکومت در جریان جنگ های داخلی و الهام گرفته از قتل ها، خشونت ها و هرج و مرج ها داشت. و هرج و مرج آن دوران مفاهیم اصلی اندیشه سیاسی او یعنی حالت طبیعی و جنگ همه با هم و ضرورت تشکیل یک قدرت عمومی برای دوری از آن دولت را تعیین کرد. جنگ داخلی نوعی بازگشت به حالت عادی است. مردم باید وضعیت طبیعی را در حالت مدنی و در زمان صلح و آرامش به یاد داشته باشند.

آیا می توان گفت که هابز در لویاتان وظیفه تصویرسازی را بر عهده دارد و رساله او توضیح آنچه هست و نیست را بر عهده دارد، اما در بههموت وظیفه آموزش و رساله او توضیح آنچه باید باشد و آنچه نباید باشد؟

این تعبیر به یک معنا درست است اما به نظر من موضوع هر دو کتاب یکی است. آنها دو روی یک سکه هستند. درک نکات اصلی هابز در لویاتان با خواندن Behemoth روشن می شود. نکته اصلی تربیت سیاسی مردم است. تربيت اخلاقي و ديني و تربيت مدني و بدني مردم اغلب مطرح بوده است اما هیچ متفکری موضوع نادر تربیت سیاسی را تا این حد و به این معنا مطرح نکرده است. می توان گفت که میشل فوکو اخیراً از منظری کاملاً متفاوت به این موضوع تحت عنوان آموزش دولتی پرداخته است.

شما بر این عقیده هستید که بههموت تنها کاربرد نظریه هابز در لویاتان نیست، بلکه رویکرد مثبتی در تولید محتوای دانش سیاسی دارد که از آن به عنوان آموزش سیاسی یاد می کنید. لطفا توضیح دهید که هابز دقیقاً چه چیزی را می خواهد تدریس کند؟

در بالا به هدف اصلی Behemoth اشاره کردم. باید اضافه کنم که هابز در بهموت تنها فایده تاریخ و تاریخ نگاری را آموختن از آن برای تربیت سیاسی مردم می داند.. بنابراین Behemoth اصلاً در مورد تاریخ نیست، بلکه از تاریخ و حتی افسانه ها برای آموزش سیاسی مردم استفاده می کند. مردم همیشه به آموزش سیاسی نیاز دارند. مانند دموکراسی های امروزی، مردم به طور منظم در اشکال مختلف آموزش سیاسی و دولتی آموزش می بینند.

شاید برای مخاطب ایرانی که ترجمه شما از لویاتان را می خواند، توماس هابز متفکری محافظه کار و مطلقه باشد. اول، نظر شما در مورد این قضاوت چیست؟ دوم اینکه با خواندن ترجمه شما از بهموت چه تغییری در برداشت مخاطب ایرانی ایجاد می شود؟

ایده هابز به عنوان یک متفکر محافظه کار و مطلق گرا بی اساس و نادرست است. هابز مهمترین نظریه پرداز حکومت در تمام اعصار است. شالوده اندیشه های دموکراتیک مانند قرارداد اجتماعی و فردگرایی را باید در اندیشه او جست. به جای محافظه کار باید گفت که هابز متفکری ضد جنگ و صلح طلب بود.. او به شکل حکومت ها علاقه ای نداشت بلکه به وجود آنها می اندیشید. مانند شکسپیر، مسئله برای هابز این بود: بودن یا نبودن (حکومت). همه حکومت ها باید مطلق باشند و هستند. در کشورهای دموکراتیک، پارلمان قدرت مطلق دارد. هابز متفکر کوته فکری نبود که به شکل حکومت ها علاقه مند باشد. در واقع به نظر من باید گفت که هابز یک فیلسوف اگزیستانسیالیست است که به وضعیت انسان در جهان آنگونه که هایدگر می اندیشد می اندیشد و از این حیث جدا از همه فیلسوفان سیاسی عصر مدرن، بسیاری از فیلسوفان اگزیستانسیالیست نیز مدیون هستند. به فکر هابز

216216