تصحیح جدید «مقدمه ای بر شاهنامه ابومنصوری» – یوبیک آنلاین ایران و جهان

به نقل از یوبیک آنلاین، کتاب مقدمه شاهنامه ابومنصوری (نوشته محرم 346 هجری قمری) توسط پژوهشکده میراث مکتوب با تصحیح و تحقیق سید علی محمودی لاهیجانی منتشر شد.

شاهنامه ابومنصوری به دستور ابومنصور محمد بن عبدالرزاق والی طوس و زیر نظر وزیر او ابومنصور المماری بین سالهای 340 تا 346 هجری قمری تدوین شد. تنها قسمت باقی مانده از این کتاب، مقدمه است که نشان دهنده تلاش گروهی از دهقانان و حکیمان خراسانی برای جمع آوری روایات کهن از تاریخ پادشاهان ایران، از آغاز پادشاهی کیومرث تا پایان دوره ساسانیان است. این مقدمه یکی از کهن‌ترین نمونه‌های نثر فارسی به شمار می‌رود و از نظر واژگان، دستور زبان و ادبیات از ارزش ویژه‌ای برخوردار است و نشان‌دهنده تداوم سنت‌های تاریخ‌نگاری در دوره اسلامی است.

در این کتاب با تکیه بر یازده نسخه قدیمی و معتبر از شاهنامه فردوسی، تصحیح جدیدی از مقدمه شاهنامه ابومنصوری ارائه شده است. در بخش پژوهشی کتاب، زندگی سیاسی و تاریخی ابومنصور محمد بن عبدالرزاق، منابع احتمالی شاهنامه ابومنصوری و نحوه تدوین و روایت آن نیز مورد تحلیل قرار گرفته است.

محمودی لاهیجانی، مصحح متن، درباره ضرورت این تصحیح نوشت: آنچه امروز از کتاب شاهنامه ابومنصوری باقی مانده، تنها مقدمه آن است که علامه قزوینی حدود صد سال پیش با جمع آوری و مقایسه نسخه های موجود آن را تصحیح کرده است. این مقدمه یکی از قدیمی ترین نثرهای تاریخ دار زبان فارسی به شمار می رود. اما با گذشت یک قرن از تصحیح وی و یافتن نسخه های متعدد از شاهنامه فردوسی، نگاهی دوباره به این متن قدیمی و تصحیح و بازنگری آن سودمند خواهد بود.

معرفی کتاب در مقدمه صحیح

مصحح کتاب در ابتدای مقدمه صد صفحه ای خود نوشته است: در زمان خلافت امویان و عباسیان، کاتبان و نویسندگان آثار بسیاری را از زبان پهلوی به عربی ترجمه کردند که برخی از آنها به تاریخ ایران قبل از اسلام اختصاص داشت. ترجمه این کتاب ها تلاشی بود برای آشنایی مسلمانان با فرهنگ و تمدن سرزمینی که تازیان اخیراً بر آن مسلط شده بودند و مردم آن سرزمین را برده و خدمتگزار خود می دانستند.

او آثار افرادی چون جبله بن سالم (مترجم در زمان خلافت هشام بن عبدالملک بن مروان 105-125) و عبدالله بن مقفع (104-142) را نام برده و به اختصار معرفی کرده و از تأثیر آثار ابن مقفع در نهضت ترجمه صحبت کرده است. می گیرد

وی در معرفی نمونه ای از آثار ایشان به نقل از یکی از این موبدان به نام حمزه اصفهانی که نامش به نام بهرام پسر مردانشاه موبد از استان شاپور از شهرستان فارس ثبت شده است، آورده است: بیست نسخه از کتاب نام خدا به دست آوردم و سال های تاریخی دوران انحطاط پدر شاهان ایران را از دوران زوال پدر شاهنشاهان ایران تا آخرالزمان تجلیل کردم. حکومت آنها به دست اراذل و اوباش.

وی شاهنامه ابومنصوری را نمونه ای از همکاری علمای زرتشتی با یکی از دودمان ایرانی می داند و می نویسد: در مقدمه این کتاب. [= شاهنامه ابومنصوری]موبدان و دهقان را خدایان کتاب یا صاحبان کتاب می نامند که به درخواست ابومنصور المماری وزیر محمد بن عبدالرزاق برای تألیف کتابی در تاریخ پادشاهان ایران به طوس فراخوانده می شوند.

وی درباره جایگاه این کتاب می نویسد: پس از اتمام این کتاب، شاهنامه ابومنصوری مورد توجه نویسندگان و شاعران ایرانی قرار گرفت، به گونه ای که ابوریحان بیرونی در کتاب آثار باقی مانده از القرآن الخالیه وی در قسمت هایی به مطالب این کتاب در ذکر سال های پادشاهان ایران پرداخته است. علاوه بر این، بسیاری از شاهنامه پژوهان معتقدند که شاهنامه ابومنصوری تنها منبع دقیق و فردوسی یا حداقل یکی از منابع اصلی آنها برای سرودن شاهنامه بوده است.

وی ادامه می دهد: این موضوع را از شواهدی می توان دریافت که در مقدمه شاهنامه ابومنصوری و شاهنامه فردوسی به چشم می خورد. از جمله این شواهد، مقدمه شاهنامه ابومنصوری در ابتدای برخی از نسخه های شاهنامه فردوسی است که نشان می دهد کاتب یا کاتبانی که این قسمت را به ابتدای شاهنامه فردوسی اضافه کرده اند، این دو کتاب را به هم مرتبط دانسته اند. همچنین ذکر نام سه راهب و دهقان در شاهنامه فردوسی که در تهیه شاهنامه ابومنصوری نقش داشته اند، نشانه دیگری از استفاده فردوسی از این کتاب برای سرودن شاهنامه است.

مقدمه شاهنامه ابومنصوری (نوشته محرم سال 346 قمری) توسط پژوهشکده میراث مکتوب در 228 صفحه و به قیمت 410 هزار تومان منتشر شد.