تنها مسجد تهران قدیم

نقل از کردن پتربیت اندیشه و فرهنگ مبلغاناین مسجد و مدرسه در سال 1185 به دستور فتحعلی شاه ساخته شد و بنا به نام محل آن را مسجد چال حصار نامیدند، اما به مرور زمان و با تغییراتی که در آن ایجاد شد، معماری اولیه خود را از دست داد.

همشهری نوشت: به همین دلیل اکنون مسجد در یک قسمت یک طبقه و در قسمت های دیگر دو طبقه است و در انتهای مغازه های اوقاف مسجد قرار دارد. گلوبندک یا گلوگیر چهارراهی بود که یک طرف آن به خانه مستوفی الممالک می رسید و از طرف جنوب به یک راه دو طرفه می رسید که یکی به چالحسر و درخونگاه و دباغی می رسید; حالا این تنها راه است. در وسط کوچه مسجدی به نام چلحصار قرار داشت که از سطح کوچه ده پله به آن دسترسی داشت، اما ضلع غربی این مسجد روبروی کوچه درخونگاه چندان عمیق نبود. پس از ویرانی مسجد، این مکان به خرابه ای ناپسند تبدیل شد و سرانجام به همت تجار اردبیلی ساکن تهران احیا شد.

نصرالله حدادی تهران پژوه درباره هویت تاریخی این مسجد می‌گوید: بقایای خرابه‌های بنای اولیه مسجد چله‌سر در قسمتی از صحن جنوبی باقی مانده است و در شرق صحن نمازخانه مردانه وجود دارد. نمای بیرونی شبستان شامل پنج طاق است که سه تای آن دارای کاشیکاری سفالی با زمینه لاجوردی، گلهای اسلیمی، ختایی و نارنجی به رنگهای زرد، آجری، سبز، مشکی و فیروزه ای است یعمر مسجد الله من امان بله و الیوم الاخر» در سال 1332 توسط احمد زنجانی دیده می شود که در زیر این طاق کتیبه ای از کارخانه خاک نگار مقدم وجود دارد که بر بالای این طاق دو مناره بسیار کوتاه با بین این دو مناره یک تاجی بسیار زیبا مانند خورشید وجود دارد که دارای کاشی کاری های سفالی و گل های ترنج است.

این مسجد در گذشته دارای یک نمازخانه تابستانی چهل پله ای در زیرزمین بوده است. حمیدرضا نارنجانژاد، رئیس هیئت مدیره انجمن سنگلج از خاطرات جالبی که از اهالی قدیمی محل شنیده است، می گوید: در کنار یکی از دیوارهای مسجد، کتیبه ای از سنگ مرمر به زبان آذری به خط نستعلیق وجود دارد. مدحی درباره فتحعلی شاه است و تاریخ این کتیبه به سال 1194 برمی گردد. به گفته اعضای هیئت امنا این کتیبه در حین کاوش ساختمان در سال 1327 کشف شد و اکنون در قاب چوبی بر روی قاب چوبی قرار گرفته است. در شبستان مسجد نیز ستون‌های بزرگی وجود دارد که در آن زمان چون راهی برای انتقال این سنگ‌ها وجود نداشت، از راه‌آهن تا حصار می‌غلتیدند و برای نصب آن‌ها مشکلات زیادی وجود داشت.

از سوی دیگر این مسجد دارای حوزه علمیه بوده و از مدارس مهم زمان خود بوده و در بسیاری از منابع از آن به عنوان مدارس معروف تهران نام مدرسه چال حصار نیز آمده است. با گذشت زمان مدرسه فرسوده شد و حتی با تجدید بنای اردبیلی ها مدرسه همچنان مورد بی مهری قرار گرفت و ویران ماند. همچنین مسجد چالحصار دارای تکه بزرگی بود که از تکیه های بزرگ و تاریخی تهران به شمار می رفت. طبق آمار دارالخلافه تهران در سال 1232، این تکیه در محله سنگلج قرار داشت، اما اکنون اثری از تکیه نیست و در واقع به کلی از بین رفته است.