توافق برای چه چیزی و با چه کسی؟ (توضیحات سیستمی)

از لحاظ نظری توافق در دو موضوع زیر است:
– مدل نظری هدف-وسیله
– نظریه پردازی یکپارچه گذار.
1-3- مدل نظری وسیله هدف
قبلا ذکر شد، توافق وسیله ای برای رسیدن یا نزدیک شدن به هدف است. دو مبحث نظری در مورد رابطه بین هدف و وسیله توسط راسل آکف (Ackoff and Emery, 2017) ایجاد شد که عبارتند از: «رابطه چهارگانه هدف-وسیله» و «نسبیت هدف-وسیله».

1-1-3- رابطه چهارگانه هدف – میانگین

بین دو عامل «وسیله» و «هدف» چهار نوع «رابطه منطقی» وجود داشته و ندارد. این روابط تعیین می کند که آیا امکان و نوع توافق بین طرفین وجود دارد یا خیر و اگر وجود دارد چگونه است.

1-1-1-3- رابطه نوع اول (همکاری)- طرفین یک «هدف» مشترک دارند و در مورد «وسیله» رسیدن به هدف توافق دارند. در این صورت با هم «همکاری» می کنند. به عنوان مثال، افراد در یک سازمان بر سر سود (هدف) بیشتر توافق می کنند و سازمان (وسیله) نوآور را برای دستیابی به سود بیشتر در نظر می گیرند و در نتیجه «همکاری» می کنند. اعضای یک حزب (وسیله) برای تحقق باورهای خود (هدف مشترک) تلاش می کنند (همکاری)، مردم یک روستا برای تامین آب روستا (هدف مشترک) چاه حفر می کنند (وسیله مشترک).

مسافران یک هواپیما (وسیله نقلیه مشترک) برای رسیدن به مقصد (هدف مشترک) برای همزیستی و آرامش سفر همکاری می کنند. وقتی به مقصد برسند، هرکس به دنبال وسایل و اهداف خود می رود و همکاری نمی شود.

2-1-1-3- رابطه نوع دوم (ائتلاف)- احزاب اهداف متفاوتی دارند، اما در مورد «وسیله» دستیابی به اهداف «توافق موقت» دارند. در این صورت «ائتلاف» می کنند. به عنوان مثال، حزب کمونیست (با هدف ضد سرمایه داری) و یک حزب ناسیونالیست (طرفدار سرمایه داری) یک جبهه متحد (وسایل مشترک) برای دفاع از سرزمین چین تشکیل می دهند. پس از دفاع از سرزمین، هر یک از طرفین به دنبال اهداف و وسایل خود هستند و ممکن است دشمنان آشتی ناپذیری باشند.

3-1-1-3-رابطه نوع سوم (رقابت)- طرفین هدف مشترکی دارند ولی در مورد وسیله نمی توانند به توافق برسند، در این صورت با یکدیگر «رقابت» می کنند. به عنوان مثال، دو رقیب انتخاباتی، هر کدام خواسته های خود را دارند (اهداف متفاوت). برای رسیدن به اهداف خود در انتخابات (وسایل مشترک) مبارزه (رقابت) می کنند.

4-1-1-3- رابطه نوع چهارم (تعارض) – طرفین نه “هدف” مشترکی دارند و نه در “وسیله” توافق دارند. در این صورت آنها با یکدیگر «دعوا» می کنند. مثلاً حزبی در یک کشور عقاید و خواسته هایی دارد (هدف متفاوت) که مخالف قانون اساسی آن کشور است و با انواع مخالفان مثلاً اعتصابات (ابزارهای مختلف) با نظام حاکم «مبارزه» می کند. مبارزه ممکن است خشونت آمیز یا بدون خشونت باشد، اما هر چه که باشد، مبارز هدف و وسیله دیگری انتخاب کرده است. مثال دیگر این است که در یک جامعه عادت به ویژه حریص است، مردم برای رزق و روزی (هدف) تلاش (وسیله) می کنند و افراد حریص برای افزایش ثروت (هدف) و در «جنگ» با مردم، منابع (وسایل) مردم را می دزدند. . . درگیری ممکن است پنهان یا آشکار باشد.
این روابط در جدول زیر نشان داده شده است.
هدف یعنی
+ + همکاری
+ – ائتلاف
– + رقابت
– – درگیری

2-1-3- گل-یعنی نسبیت

این مسئله این است که «نه اهداف مطلق هستند و نه وسیله». یعنی وسیله ممکن است خود هدف در یک زمان، مکان یا موقعیت باشد. پس از مدتی هدف دیروز وسیله ای برای هدف فردا می شود. یعنی هدف یا وسیله بودن یک ویژگی نسبی است. این ویژگی ممکن است در طول زمان، مکان یا موقعیت تغییر کند یا تکامل یابد. مثلاً در دبیرستان دریافت گواهی پیشرفت تحصیلی و استعداد دانش آموز هدف است و تحصیل وسیله است. در مرحله بعد، گواهی دبیرستان وسیله ای برای تحصیلات دانشگاهی است (هدف). سپس تحصیلات دانشگاهی (وسیله) برای اشتغال (هدف) و غیره.

نسبیت هدف-وسیله ناشی از تغییرپذیری هر دو عامل هدف و وسیله است. به عنوان مثال، اگر حکومتی مانع تحول شود و اجازه ندهد مردم از وضعیت نامطلوب به وضعیت مساعد تبدیل شوند، در این صورت، گذار تبدیل به یک هدف می شود و همه تلاش ها، تدابیر و اقدامات برای جلوگیری از گذار وسیله خواهد بود. . اما اگر انتقال به حالت مطلوب بلامانع باشد، انتقال وسیله ای برای دگرگونی (هدف) خواهد بود. به عبارت دیگر، هدف یا وسیله «گذار» با موقعیت تعیین می‌شود – برای مثال، نوسان و بازتاب در برابر گذار. (در این مورد بیشتر بحث خواهد شد.)
• آکوف، راسل ال. و امری، فرد ای.، “درباره سیستم های هدفمند: تحلیل بین رشته ای رفتار فردی و اجتماعی به عنوان سیستمی از رویدادهای هدفمند”، نیویورک: روتلج، 2017.

* دکتر رضا رمضانی خورشیددوست، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر و انجمن علوم سیستم های ایران

منبع: کانال نویسنده

216216