داستان مسجد ساعت و معماری متفاوت با الهام از شمس العماره

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان مسجد و مدرسه الاقصی یکی از بناهای قدیمی منطقه 11 است که به صورت سنتی و بر اساس قیاس ساخته شده است. این مسجد به نام های دیگری نیز معروف است که مربوط به معماری و نام سازنده آن است. مسجدالاقصی که به مسجد مشیرالسلطنه نیز معروف است توسط میرزا احمدخان مشیرالسلطنه در سال 1308 هجری قمری ساخته شد.

همشهری نوشت: این مسجد از هنر کاشی‌کاری تهرانی بهره‌مند بوده و هنوز هم نشانه‌هایی از معماری ایرانی در آن دیده می‌شود، اگرچه بسیاری از تزئینات سنتی آن به دلیل بی‌توجهی به بنا از بین رفته است، اما بالای هر حجره و برج ساعت این مسجد. هنر کاشی کاری ایرانی برجسته است.

پلان بنا دارای طرح هندسی نامنظم و دارای شبستان ستون دار، صحن، ایوان، کلاس درس و حجره است. دارای دو ورودی در خیابان تکشاری موحد است که ورودی طاقدار اصلی از طریق راهرو و دهلیز به حیاط بنا متصل است و دو طرف آن آجرکاری شده است. در قسمت بالای سر کتیبه، کاشی کاری گلی با زمینه لاجوردی وجود دارد که قسمت هایی از آن از بین رفته است.

علیرضا زمانی، تهران پژوه می گوید: «طبق قباله مسجد که توسط واقف و در حضور شیخ فضل الله نوری انجام شده، نام اصلی بنا مسجد اقصی است، اما چون به دستور اقصی ساخته شده است. میرزا احمدخان مشیرالسلطان فروردین بایجانی که به مسجد مشیرالسلطان نیز معروف است پیدا شده است بناهای دوره ناصری به دلیل اینکه ساخت بنا در زمان ناصرالدین شاه آغاز شده است مهمترین ویژگی مسجد و مدرسه برج ساعت زیبای آن است که از بیرون مسجد دیده می شود.

برج ساعت در جبهه شرقی مسجد قرار دارد که به دلیل ارتفاع آن از اطراف مسجد دیده می شود و به همین دلیل این مسجد به برج ساعت نیز معروف است. بر اساس کتاب دارلخلافه تهران ناصر نجمی، این برج ساعت در زمان مظفرالدین شاه ساخته شده و ساعت نصب شده در آن از اولین ساعت هایی است که به ایران وارد شده است. معماری برج ساعت مسجد اقصی شبیه برج ساعت شمس العماره است.

بنای مسجد و مدرسه دارای حیاط کوچکی با هشت حجره با کاشیکاری در سه طرف با شبستان ستوندار در جبهه شمالی و جلوی قبله است. ایوان و مدرسه در جبهه جنوبی و حجره ها در مقابل یکدیگر در دو جبهه دیگر ساخته شده اند.

آشپزخانه و انباری پشت نمازخانه با راهروی مجزا به خیابان مجاور وجود دارد. این مسجد از زمان ساخت با تغییراتی روبرو بوده است. در سال 1328 به دلیل اضافه شدن ورودی های جدید به شبستان، محراب تخریب شد و درهای فلزی بزرگی به جای آن تعبیه شد.

معماری مسجد اقصی در طول زمان تغییر کرده است. حوض مسجد در ابتدا مدور بود، اما در سال 1342 این حوض تخریب شد و به جای آن حوضی مستطیل شکل ساخته شد. همچنین در جلوی حجره ها سکوهایی به ارتفاع 30 سانتی متر وجود داشت که در سال 1382 حذف شدند.

مسجد اقصی در 25 مهر 1383 با شماره 11208 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مسجد در خیابان مولوی، ابتدای خیابان تشکری واقع شده است.