زن مقتدری که در حرم امام رضا ماندگار شد

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغانتزئین و چیدمان بناها یکی از عوامل مؤثر در شکوه و زیبایی معماری ایران به ویژه در دوران اسلامی و معماری حرم مطهر امام رضا (ع) یکی از مقدس ترین اماکن مذهبی به شمار می رود. در جهان تشیع تحت تأثیر تزیینات و به ویژه نقش‌های کاشی در اعصار بوده است که در مکان‌های تاریخی مختلف قرار گرفته است.

حرم مطهر رضوی، نماد معماری دوره اسلامی، حاوی آثار تزئینات معماری 10 قرن اخیر است. کاشی مهمترین عنصر تزیینی در معماری حرم مطهر رضوی است که تاریخچه آن به قرن پنجم هجری می رسد و از نظر کاربری خاص، طرح ها و نقوش خاصی را ایجاد کرده و موجب شناخت هویت فرهنگی معماری حرم در ادوار مختلف اسلامی. کاشی هایی با نقوش و نقش های زیبای ختایی اسلیمی هندسی و کتیبه هایی که از شاخص های هنر اسلامی است، هر زائری را در این مجموعه مذهبی به خود جذب می کند.

مسجد جامع گوهرشاد

مسجد جامع گوهرشاد یکی از مهمترین و زیباترین مساجد تاریخی در قلمرو اسلامی است. این مسجد باشکوه یادگار قرون گذشته و نمونه ای از معماری سنتی اسلامی است که ساخت آن در زمان جانشین تیمور، پسرش شاهرخ میرزا آغاز شد. گوهرشاد آقا، همسر دانا و توانا شاهرخ میرزا و عروس امیر تیمور، به معماران دستور داد مسجدی در جوار بارگاه حضرت امام رضا (ع) بسازند که مشابه آن تا به امروز در جایی ساخته نشده است.

وی معتقد بود که بنای مسجد باید به گونه ای ساخته شود که دنیا دنیا باشد، بر اساس قامت خودش باشد و نمای آن یکی از هنرهای برجسته معماری اسلامی و خدایی باشد که هرگز مورد استفاده قرار نگرفته است. در هر ساختمان یا مسجدی گفته شده است که مشاوران گوهرشاد آقا به طور دائم از مراحل ساخت مسجد بازدید کرده و بر اجرا و ساخت این اثر بزرگ نظارت کامل داشتند.

کاشی کاری ظریف و منقوش مزین به آیات قرآنی کار تزیینی به کار رفته در این مسجد بزرگ است و بر زیبایی آن می افزاید. خطوط دیوار بر زمینه گچ و سنگ مرمر گرانبهای عصر تیموری جلوه بی نظیری را به نمایش گذاشت.

مهمترین ویژگی تزیینی مسجد گوهرشاد که ویژگی آثار قوام الدین شیرازی است، استفاده از کاشی معرق با اشکال هندسی یا چند نقوش ساده اسلیمی منبت کاری شده روی آجر یا مرمر است. استفاده از خورشید و همچنین نقش ستاره در این بنا زیباست و نوع دیگر تزئینات در مسجد گوهرشاد ترکیب آجر و کاشی است.

نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که با گذشت زمان و با سلیقه معماران، بندهای گسل به اشکال جدید و متنوع‌تری تغییر یافته است. نقوش مسجد گوهرشاد به دلیل مرمت های فراوان دستخوش تغییرات زیادی شده است. آنچه در این مسجد حائز اهمیت است استقلال تزئینات است که به دلیل گذشته از خطوط اصلی پیروی نمی کند و تزیینات در جهت یکپارچه سازی بنا به عنوان یک واحد کامل عمل می کنند. نقش هایی که از هزاران سال پیش بر اساس فرهنگ و آداب و رسوم و اعتقادات مردم شکل گرفته است، پیش از آنکه جنبه زیبایی در نظر گرفته شود، بیان معنا و نشان دادن دانش و اعتقادات آنان است.