شهید باقری می گفت حاکمیت، جامعه پیچیده ایران و جهان را درک کند / قدرت نرم؛ زبان فارسی۴۰% ریشه زبان ترکیه / برگزاری جشن عید نوروز توسط ۳۰۰ میلیون نفر

گروه اندیشه: ایرانیان اگر بخواهند توسعه بیابند، نیازمند شناخت فرهنگ و ریشه های خود هستند. توسعه پیدا کردن به معنای خریداری تکنولوژی کشورهای خارجی و سوار کردن و مونتاژ قطعات در ایران نیست. این تصویری غلط از توسعه است که اغلب ایران را در ۱۵۰ سال اخیر تخریب کرده است. امروز به نام توسعه جنگل ها، رودخانه ها، منابع طبیعی، و منابع آب کشور از میان رفته اند. حتی به نام توسعه و مطالعات غلط کشاورزی پویا ایران زمین نیز از میان رفته است. اما مسئولان و ایرانیان هرچه بنیه فرهنگی خود و تاریخ خود را بیشتر بشناسند، بیشتر به راه و رسم توسعه همه جانبه و متوازن در این فلات خشک آشنا خواهند شد.  به عبارت دیگر هرچه در این زمینه تلاش کنند، و ظرفیت های توسعه ای خود را در وجوه تمدنی و فرهنگی بیشتر شناسایی کرده، با آگاهی بیشتری در راه ساختن کشور خود گام برخواهند داشت. مقاله زیر نوشته دکتر محمدرضا صالحی پور استاد دانشگاه تهران به بررسی پتانسیل‌های میراث فرهنگی ایران، به ویژه در حوزه دیپلماسی فرهنگی و توسعه صنعت گردشگری می‌پردازد که در زمینه رشد و توسعه می تواند بازویی قدرتمند برای ایران باشد. مقاله او از نظر موضوعی مفاهیمی چون ۱. مفهوم میراث فرهنگی در چارچوب دو نوع کلی فرهنگی و طبیعی و ملموس (مانند بناهای تاریخی) و ناملموس (مانند سنت‌ها، آداب و رسوم و موسیقی) ، ۲. گستره تمدن ایرانی در کشورهای منطقه (مانند دخمه‌های ساسانی در آفریقا، دژ ساسانی در عمان، و کتیبه هخامنشی در ترکیه) ۳. دیپلماسی فرهنگی و گردشگری و جذب گردشگر و بهبود تصویر ذهنی از ایران در جهان ، ۴. استفاده از خلاقیت و نوآوری برای بهره‌برداری مؤثر از این میراث و استفاده از موسیقی و هنر به عنوان یک زبان مشترک جهانی یاد  کرده و در این زمینه به کشف ارکستر باستانی چغامیش در ایران به عنوان اولین سند سازمان‌یافته موسیقی در جهان نیز به این موضوع اشاره دارد. در نهایت، مقاله نتیجه می‌گیرد که در کنار قدرت نظامی، استفاده هوشمندانه و خلاقانه از میراث فرهنگی غنی و اصیل ایرانی می‌تواند به تأمین منافع ملی و توسعه پایدار کشور در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کمک کند. این مقاله در زیر از نظرتان می گذرد:

****

طبق نظر اندیشمندان، میراث آن چیزی محسوب می‌شود که از نسل‌های پیشین برای انسان امروزی به‌جامانده، توسط او به ارث برده شده و می‌تواند به نسل‌های آینده انتقال داده شود. میراثی که برآیند و ماحصل تاریخ گذشته بر انسان‌ها است. این میراث به دو نوع کلی فرهنگی و طبیعی تقسیم می‌شود. در این میان وجه فرهنگی اهمیت و جایگاه بسیار والایی نزد ملل گوناگون دارد زیرا سابقه هویتی و چیستی تمدن‌های گوناگون را درخود جای داده و نشان می‌دهد یک تمدن چگونه و از چه مسیری به آنچه امروز هست، تبدیل شده است.

این شکل از میراث دربردارنده ارزش‌هایی است که نه‌تنها برای نسل فعلی بلکه برای نسل‌های آینده یک جامعه نیز دارای اهمیت هستند و می‌توانند تجاربی تاریخی را درخصوص بقاء و همچنین توسعه و پیشرفت، به یک ملت عرضه کنند. میراث فرهنگی را به‌طورکلی می‌توان به دو نوع ملموس و ناملموس تقسیم‌بندی کرد. میراث ملموس شامل قلعه‌ها، کاخ‌ها، مساجد، آتشگاه‌ها و … و میراث ناملموس شامل هنجارها، ارزش‌ها، سنت‌ها، آداب و رسوم، موسیقی، جشنواره‌ها و … است.  

گستردگی میراث تمدنی ایران در کشورهای منطقه

با یک نگاه تاریخی، زمانی که عمق میراث فرهنگی ایران را مورد توجه قرار می‌دهیم، متوجه می‌شویم که تمدن ایرانی، تمدنی است که در دو دوره قبل و بعد از اسلام در فلات ایران و همچنین در شرق و غرب آن یعنی از هند و چین گرفته تا دریای سیاه، دریای مدیترانه و شمال آفریقا، گسترش و اشاعه فرهنگی داشته و میراث ملموس آن در سرتاسر این پهنه جغرافیایی دیده می‌شود.

نمونه این موضوع دخمه‌های ساسانی کشف شده در قاره آفریقا، منطقه فارسی نشین در شرق کشور چین و وجود قبرهای فارسی زبانان در این کشور، مسجد تاریخی بلخ، آرامگاه حکیم سنایی غزنوی در غزنی، دژ ساسانی روستاگ در عمان، کتبیه هخامنشی شهر وان، دژ ساسانی دربند داغستان، مساجد و آتشکده ساسانی شهر باکو و شهر اشکانی هاترا در عراق، نشان از گستره فرهنگ و تمدن ایرانی هستند.

 به شکل بارز در حوزه میراث ناملموس نیز می‌توان به عید نوروز اشاره کرد که به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشری، مشترک بین ۱۳ کشور و با محوریت ایران، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند.

تشکیل ایران فرهنگی بزرگ؛ میراث تمدنی ایران چگونه میراث تمدنی کشورهای دیگر شد؟

آنچه بیان شد نشان از این دارد که این ایران فرهنگی بزرگ، از گذشته تا به امروز، داشته‌های تمدنی فراوانی را در کشورهای گوناگون خلق کرده است. مناطق جغرافیایی که زمانی جز خاک ایران بودند ولی به‌مرور و بر اثر اتفاقات سیاسی- نظامی جدا شده و امروزه به‌صورت کشورهای مستقل درآمده‌اند.

 این دارایی‌های تمدنی نه‌تنها به‌نوعی میراث تاریخی ایرانیان هستند بلکه اکنون به میراث فرهنگی ثبت‌شده در این کشورها تبدیل شده و بخشی از ارزش‌ها، فرهنگ و هویت آن‌ها را تشکیل می‌دهند. آثاری که پیوندهای عمیق فرهنگی بین ایران و چنین ملت‌هایی ایجاد نموده و به آنان یادآوری می‌نمایند که بخش و یا بخش مهمی از ریشه‌های تاریخی ایشان از کجا نشات گرفته است.

کارشناسان زبان ترکیه: ۴۰ درصد ریشه زبانی و الفبای ترکیه از زبان فارسی اقتباس شده

این امر می‌تواند حس همزادپنداری، تشابه، برادری و هم‌ریشه بودن را میان فرهنگ ما و فرهنگ این کشورها زنده نگه دارد. شاهد مثال در این زمینه نه‌تنها کشوری مثل تاجیکستان است که مردمانش کاملاً فارسی صحبت می‌کنند و رئیس‌جمهور آنان آقای امامعلی رحمان در دیدار با آقای دکتر پزشکیان، بر ضرورت توجه به داشته‌های فرهنگی مشترک تأکید می‌کند، بلکه می‌تواند کشوری مثل ترکیه باشد که بنابر گفته زبان‌شناسان مشهور آن، حدود چهل درصد از ریشه زبانی و حروف الفبای آن از زبان فارسی اقتباس شده است.حتی این موضوع در حوزه زیستی- ژنتیکی نیز مشاهده می‌شود و به‌عنوان مثال زمانی که از برخی مردم کشور آذربایجان و ترکیه آزمایش ژنتیک گرفته شده است، نتایج نشان داده بخش مهمی از ریشه ژنتیکی این افراد، به ایران برمی‌گردد.  

آنچه بیان شد را می‌توان در دو حوزه مورد بررسی قرار داد. اول، حوزه کشورهایی که ما با آن‌ها پیوندهای فرهنگیِ تاریخی داریم و جذب گردشگر از این کشورها. دوم، استفاده از خاصیت هنربا گونه اصالت‌های تاریخی تمدن ایرانی برای جذب دیگر گردشگران خارجی. پرداختن به این توانایی، نشان از این دارد که امروزه کشورمان یک پتانسیل فرهنگی غنی را پیش روی خود دارد که می‌تواند برای مقابله با ایران هراسی، تعمیق پیوندهای فرهنگی و البته توسعه گردشگری، از آن استفاده کند.موضوعی که می‌تواند هم بازارهای جدیدی را برای صنعت گردشگری کشور به وجود آورده و هم بازارهای قبلی را تنوع و تعمیق ببخشد. چنین رویکردی بهره بردن از دیپلماسی فرهنگی را جهت تقویت توسعه گردشگری یادآور می‌شود.  

دیپلماسی فرهنگی از راه میراث قدرت نرم و مشترک  

با اقتباس از تعریف گیفورد مالون از دیپلماسی فرهنگی، می توان این نوع از دیپلماسی را به‌عنوان مسیر تعاملی دوسویه‌ای تعریف کرد که به‌واسطه آن کشورها تلاش می‌کنند تا از راه به اشتراک گذاشتن میراث فرهنگی ملموس و ناملموس خود، تصویری واقعی از کشور خودشان به دیگر ملت‌ها ارائه دهند و به شکل متقابل تصویری واقعی را از آن ملت‌ها دریافت نمایند. این شکل از دیپلماسی را می‌توان مصداق بارز قدرت نرم درنظر گرفت که در آن به‌جای اتکا بر نیروهای نظامی، کشورها سعی می‌کنند از داشته‌های فرهنگی و تاریخی شان، جهت دستیابی به منافع ملی و بهبود تصویر ذهنی موجود از خود، استفاده کنند.  

خوشبختانه پتانسیل دستیابی به چنین قدرت نرمی کاملاً برای ایران فراهم است. به‌واقع اگرچه به گفته متخصصان حوزه علوم سیاسی، ایران درطول تاریخ از تنهایی استراتژیک سیاسی رنج برده است ولی کمتر زمانی با تنهایی استراتژیک فرهنگی روبه‌رو بوده است زیرا عقبه تأثیرگذار ایران فرهنگی، چنین چیزی را غیرممکن می‌نموده است.

بنابراین می توان متصور بود که جهت تأمین منافع ملی، می‌توان از دیپلماسی فرهنگی، میراث فرهنگی و محصول آن یعنی توسعه صنعت گردشگری استفاده کرد. حتی می‌توان گفت اگر در برهه‌ای از زمان، دیپلماسی‌های رایج بین سیاستمداران دچار چالش شود، دیپلماسی فرهنگی می‌تواند بخشی از بار مفاهمه بهتر بین کشورها را رقم بزند و از سوءتفاهم‌های بین‌المللی بکاهد. موضوعی که در حوزه برپایی نمایشگاه‌های گردشگری ایران در خارج از کشور مسبوق به سابقه است و تمدن ایرانی، در موارد متعددی توانسته است نگرش سیاست‌مداران کشورهای خارجی را درخصوص جایگاه و اهمیت واقعی ایران، اصلاح کند.

سرلشکر باقری و درک پیچیدگی های جهان امروز توسط حاکمیت برای اعمال خلاقیت  

نکته مهمی که جهت موفقیت در این حوزه باید مدنظر حاکمیت کشور قرار بگیرد این است که بدانیم شیوه تفکر همیشگی، نتایج همیشگی و تکراری را دربر دارد. اگر از مسیری که همیشه رفته‌ایم، عبور کنیم طبیعتاً آن‌چه را همیشه در آن مسیر قرار دارد، خواهیم دید. از این منظر کشور نیازمند خلاقیت در استفاده از میراث فرهنگی خود و شیوه متفاوت نگریستن به بهره‌برداری از میراث ملموس و ناملموس مشترک در کشورهای حوزه ایران فرهنگی است تا بتوان منافع ملی ایران را به شیوه‌ای بهینه محقق نمود.

در این زمینه بنابر گفته شهید سرلشکر باقری، جامعه پیچیده ایران درحال تغییر بوده و نیاز است که حاکمیت، پیچیدگی‌های جهان امروز را درک کند. حتی شهید سپهبد سلیمانی نیز با تأکید بر بهره‌گیری از تمامیت استعدادهای نهفته در ایران، معتقد بود باید از تمام قابلیت‌های همه تفکرات اجتماعی برای توسعه و پیشرفت جامعه ایرانی استفاده نمود و از محدودنگری دوری کرد.

استراتژی اثربخش امروز ایران چیست؟ اشعار و آوازها زبان مشترک فرهنگی

با توجه به آنچه گفته شد، جهت تقویت پیوندهای فرهنگی با کشورهای حوزه ایران فرهنگی، کاهش ایران هراسی و بهبود تصویر ذهنی از ایران در کشورهای گوناگون و البته یافتن بازارهای جدید گردشگری، یک استراتژی اثربخش می‌تواند بهره‌برداری از موسیقی به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی باشد. اشعار، آوازها و آهنگ‌هایی که مضامین مشترک فرهنگی را بازتاب می‌دهند، می‌توانند به‌عنوان زبان مشترک ملت‌ها و ابزار بهبود مفاهمه و تقویت تعاملات میان فرهنگی، مورد استفاده قرار گیرند.

 در این زمینه نیز دست ایران باز است و هنرمندانی همچون سیامک رادمنش یا سامی یوسف، همایون شجریان، علیرضا قربانی و البته دیگر هنرمندان، به‌خوبی می‌توانند چنین موضوعی را در عمل محقق کنند. به‌عنوان مثال سامی یوسف موسیقی دانی بین‌المللی است که عقبه‌ای از آذربایجان دارد، متولد ایران است، بزرگ‌شده انگلستان بوده، ازلحاظ فرهنگی خود را منسوب به کشورمان می‌داند و هدف خود از موسیقی را ایجاد مفاهمه بین ملت‌ها عنوان کرده است. مضامین اشعار و موسیقی‌های او نیز مضامین اسلامی، عرفانی و معنوی است.

نکته مهم در برگزاری کنسرت‌های او حضور افراد چینی، هندی، آذری، فارسی، عربی، اروپایی و ملیت‌های دیگر در حوزه‌های گوناگون نوازندگی، شعر و آواز است که امکان یکپارچه نمودن و یا گردهم آمدن مفاهیم فرهنگی و موسیقیایی از تمدن‌های گوناگون و تقویت مناسبات میان ملت‌ها را میسر نموده است. این موضوع مهم، هنر یک موسیقی‌دان و تمدن تاریخی به اسم ایران است که می‌تواند بین فرهنگ‌های گوناگون هماهنگی یا هارمونی ایجاد نماید.

موضوعی که یادآور تپه باستانی چغامیش در استان خوزستان و شهر دزفول است؛ جایی در تمدن ایران با قدمتی تقریبا ۸ هزار ساله که نخستین سند برگزاری موسیقی به شکل سازمان‌یافته را به بشریت ارائه می‌نماید. در این سند یا تصویر می‌توان نخستین ارکستر جهان را مشاهده کرد که در آن سازهای زهی، بادی و کوبه‌ای در هماهنگی با یکدیگر درحال نواختن هستند و خواننده‌ای نیز متناسب با نوایی که تولید می‌شود، آواز می‌خواند. موضوعی که احتمالا اختراع این سازها توسط مردمان ایران را نیز نشان می‌دهد.   

این یافته‌ باستان‌شناختی جدا از ارزش مادی، معانی فراوانی را نیز در دل خود دارد و این موضوع را می‌رساند که خلاقیت و نوآوری، هارمونی و هماهنگ‌سازی، رهبری و پیشرو بودن در حوزه‌های گوناگون، در ژنتیک تمدن ایرانی قرار دارد. (نگارنده یادآور می‌شود که ایران اولین‌های بسیاری را به بشریت عرضه نموده و خوانندگان در صورت علاقه‌مندی می‌توانند درخصوص آن‌ها مطالعه کنند).

موضوع مهمی دیگری که در زمینه بهره برداری از میراث فرهنگی کشور ایران مهم جلوه می‌کند و می‌تواند جایگاه ایران را در دنیا بهبود ببخشد، این است که به نظر می‌رسد اگر ما بتوانیم اصالت‌های فرهنگی و تاریخی‌مان را حفظ کنیم، توان تأثیرگذاری تمدن ایرانی بر گردشگران خارجی بیش از توان تأثیرگذاری گردشگران خارجی بر تمدن و فرهنگ ماست. نتیجه موضوع این است که احتمالاً در موضوع اشاعه فرهنگی، وزن تأثیرگذاری فرهنگی ایران سنگین خواهد بود.

 شاهد مثال این موضوع زنان و مردان ایرانی هستند که در خارج از کشور، با افرادی از قاره‌های مختلف ازدواج نموده و با ترویج سبک زندگی ایرانی، به‌نوعی افراد خارجی را ایرانیزه نموده‌اند. یا گردشگرانی که به ایران سفر کرده و در نتیجه این سفرها علاقه فراوان و عمیقی به ایران پیدا کرده‌اند. همچنین می‌توانیم گردشگرانی را مثال بزنیم که یادگیری زبان فارسی برای آنان دریچه‌ای را باز نموده تا جهان‌بینی ایرانی را درک کنند و عاشق این فرهنگ شوند. این افراد را می‌توان سفیران تمدن ایران دانست که حفظ ارتباطات میان فرهنگی و به‌نوعی سرمایه‌گذاری بر نقش بالقوه و بالفعل آنان، می‌تواند نتایج بسیار مثبتی را در حوزه شناخت کشورمان در سطح جهان و همچنین توسعه صنعت گردشگری ایران به همراه داشته باشد.    

جهان امروز جهان استفاده از قدرت‌های نرم و سخت به شکل همزمان است و برای تمدن سازی بهره بردن از هر دو جزء بسیار مهم خواهد بود. در کنار قدرت نظامی حداکثری که در فضای بین‌المللی امری بسیار ضروری است، نگاه به داشته‌های فرهنگی و خلاقیت در استفاده از آن‌ها به‌منظور توسعه و پیشرفت در روزگار کنونی امری غیرقابل ‌انکار است. در این جهت، میراث تاریخی تمدن ایران در صورت استفاده شایسته، نوآورانه و به‌کارگیری یک رویکرد پویا، به‌خوبی می‌تواند بخشی از منافع ملی و توسعه اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و سیاسی کشور را رقم بزند.

بیشتر بخوانید:

رئیس جمهور چین: ایرانیان، ملت واقعی هستند / مردم جهان مشتاق دیدار از «ایران تنها» در برابر ناتو، آمریکا و اسراییل/ سیاست، مهم‌ترین عامل توسعه گردشگری
تمایز علمی میان «هسته سخت» و «نظام سیاسی»
صدا و سیما نگذاشت همبستگی ملی ایجاد شود/ تنهایی استراتژیک ایران در جنگ ۱۲ روزه / جامعه ایران”جنگ‌طلب نیست” و خواهان “آرامش” است
عملیات شناختی غافلگیر کننده مردم علیه عملیات غافلگیری اسراییل / ایران اینترنشنال و ملی مذهبی های بریده، پیشقراولان رسانه ای حمله اسراییل به ایران

۲۱۶۲۱۶