فتوای شیخ محمود شلتوت از روحانیون اهل سنت در مورد عمل به فقه شیعه

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغانانگیزه این فتوا برتری و قوت ادله برخی از احکام فقهی شیعه بر فقه اهل سنت است. این فتوا در هفدهم ربیع الاول 1378 هجری قمری مصادف با ولادت امام صادق (ع) با حضور نمایندگان شیعه امامیه، شیعه زیدی و مذاهب اربعه اهل سنت صادر شد.

یکی از پیامدهای این فتوا ایجاد کرسی تدریس فقه تطبیقی ​​و فقه شیعه در دانشگاه الازهر بود. همچنین این فتوا تأثیر عمیقی بر رفتار سلفیان معتقد به توهین به شیعه گذاشت. فتوای شلتوت مورد تایید و تشویق برخی از علمای اهل سنت مانند محمد غزالی، رئیس اخوان المسلمین و محمد الفهام، رئیس سابق الازهر قرار گرفت. برخی مانند عبداللطیف السبکی و ابولوفا کرستانی به آن انتقاد کردند. یوسف القرزاوی، از علمای اهل سنت و گردآورنده برخی کتب شلتوت، صدور این فتوا را تکذیب کرد.

صدور فتوا و اهمیت آن

فتوای شلتوت در پاسخ به نظرسنجی در مورد جواز تقلید همه مسلمانان از فقه شیعه امامیه و زیدیه است. این فتوا را محمود شلتوت، رئیس وقت دانشگاه الازهر مصر و از بنیانگذاران دارالتقریب بن المحابه الاسلامیه که از فقهای حنفی بود، صادر کرد. این فتوا در هفدهم ربیع الاول 1378 هجری قمری مصادف با ولادت امام صادق (ع) با حضور نمایندگان شیعه امامیه، شیعه زیدی و مذاهب اربعه اهل سنت صادر شد. به عقیده برخی، صدور فتوای شلتوت حاصل پیگیری ها و تلاش های محمدتقی قمی و سید حسین بروجردی و تأسیس دارالتقریب اسلامی بوده است.

قبل از صدور این فتوا، اهل سنت عمل به فقه شیعه را مجاز نمی دانستند. گفته می شود شلتوت انگیزه خود را از صدور این فتوا به دلیل برتری و قوت ادله برخی از احکام فقهی شیعه نسبت به فقه اهل سنت در اموری مانند ارث و طلاق بیان کرده است.

یکی از پیامدهای این فتوا ایجاد کرسی تدریس فقه تطبیقی ​​و فقه شیعه در دانشگاه الازهر مصر بود. آنها همچنین گفتند که این فتوا تأثیر عمیقی بر رفتار سلفی های عربستان سعودی که شیعیان را کافر می دانستند، داشت.

متن درخواست تجدیدنظر

ترجمه استفتا از شلتوت:

برخی گمان می کنند که برای اینکه مسلمان در عبادات و معاملات خود صحیح باشد، باید از یکی از چهار مکتب معروف پیروی کند که از جمله آنها شیعه امامیه و زیدیه نیست. آیا به طور کلی موافق این رأی هستید و تقلید از شیعه امامیه را جایز نمی دانید؟

در توسل از محمود شلتوت آمده است که بنا به اعتقاد برخی برای انجام صحیح واجبات شرعی باید از مکاتب چهارگانه اهل سنت تقلید کرد و شیعه امامیه و زیدیه از جمله این مکاتب نیست. پرسشگر نظر شیخ محمود شلتوت را در مورد تقلید از مذاهبی مانند شیعه امامیه و زیدیه می پرسد. شلتوت در پاسخ به فتوا می گوید اسلام التزام به دین خاصی را واجب نمی داند و هر مسلمانی می تواند از هر یک از ادیان به نحو صحیح تقلید کند. وی تأکید می کند که تقلید از شیعه دوازده امامی مانند سایر مذاهب اهل سنت جایز است و مسلمانان باید از تعصب ناروا نسبت به ادیان خاص بپرهیزند.

شلتوت متن توسل و فتوا را نوشت و برای بایگانی برای محمدتقی قمی، مصحح دارالتقریب بن المحابه اسلامیه فرستاد. لوح این متن با امضای شلتوت توسط محمدتقی قمی به سید هادی میلانی تقدیم شده و در آستانه حرم مطهر رضوی نگهداری می شود.

ترجمه فتوا شلتوت:

1. دین اسلام هیچ یک از پیروان خود را ملزم به پیروی از دین خاصی نمی کند; بلکه می گوییم این حق بر هر مؤمنی است که بتواند به هر یک از ادیانی که در کتب احکام آن دین به درستی نقل شده و در ابتدای امر نوشته شده است و نیز پیرو آن ادیانی که از آن پیروی کرده است. از این ادیان او می تواند به دین دیگری گروید، خواه هر دینی باشد، و در این کار هیچ ملامتی بر او نیست.

2. مذهب جعفری، معروف به مذهب امامیه قرن دوازدهم، دینی است که پیروی از آن مانند پیروی از مذاهب اهل سنت جایز است و مسلمانان سزاوار این هستند که این را بدانند و از جانبداری و حمایت غیر موجه و ناموجه از امری خاص خودداری کنند. دین دین خدا و شریعت او تابع دین یا منحصر به دین نیست. هر که به مقام اجتهاد برسد، لقب مجتهد بر اوست و عملش مقبول خداوند متعال خواهد بود و کسى که قدرت قضاوت و اجتهاد ندارد، از آنان تقلید و به آنچه مقرر کرده اند عمل کند، جایز است. در فقه آنها و در این موضوع فرقی بین عبادت و معاملات نیست.

واکنش ها

پس از انتشار فتوای شلتوت، واکنش هایی در تایید یا رد آن صورت گرفت:

واکنش ها در تایید فتوا

• محمد البهی با نوشتن مقاله ای در حمایت از ادله فقهی شیعه از سران مجمع الکرام، از فتوای شلتوت حمایت کرد.

• محمد الشرقاوی یادداشتی با عنوان «الازهر و مذاهب فقه اسلامی» نوشت. رای شلتوت را شجاعانه و از روی ایثار و صداقت معرفی کرد.

• محمدتقی قمی، مدیرمسئول دارالتقریب بن المهبه، پس از صدور فتوا، مقاله ای با عنوان «قصاء التقریب» نوشت و در آن بر لزوم تقریب، جهات و جهت گیری های آن تأکید کرد. تقریب بین شیعه و سنی این مطلب در مجله رسال الاسلام به چاپ رسیده است.

• محمد محمد المدنی، سردبیر مجله رسالت الاسلام و رئیس دانشکده شریعت دانشگاه الازهر، مقاله ای به نام «رجح البعث فی کلیات الشریعه» نوشت و در وی با رد نفاق شیعه امامیه و زیدیه، آنها را متفاوت از سایر فرقه های شیعه دانست. وی با پاسخ به سؤالاتی که در مورد تدریس فقه شیعه در الازهر مطرح شد، فتوای شلتوت را تأیید کرد.

• محمد غزالی یادداشتی با عنوان «علی عوائل الطارق» در مجله الازهر نوشت و فتوای شلتوت را حرکتی بزرگ دانست. وی در این مقاله نادرشاه را فردی که می خواست نزدیک باشد معرفی کرد و موفق شد تشیع را پنجمین دین رسمی اسلام معرفی کند و به طعنه برخی علما را مقصر دانست.

واکنش ها به رد فتوا

• شیخ عبداللطیف السبکی، رئیس کمیته فتوا و شیخ حنبلی در الازهر در مقاله ای قدرتمند به تقریب شیعه و سنی حمله کرد و آن را توهمی خالی از حقیقت خواند که به صورت یک جانبه و صرفا انجام می شود. توسط اهل سنت

• یوسف القرزاوی صدور این فتوا از شلتوت را به طور کلی تکذیب کرد. دلیلش این است که این فتوا در کتب شلتوت نیست. از سوی دیگر، محمدحسن به دلایلی از جمله متأخر بودن فتوای شلتوت نسبت به انتشار کتاب و نیز اظهارات مفتی مصر «علی جمعه» در شبکه اختر اخباریه، ادعای قرضاوی را باطل دانسته است.

• عمر عبدالله احمد در مقاله ای سخنان برخی از علمای اهل سنت را در رد آراء شیعه نقل کرده و فتوای شلتوت را به چالش کشیده است.

ابولوفه کرستانی با نوشتن نامه و پرسش از شلتوت انتقاد کرد. محمود شلتوت در پاسخ به این نامه فتوای خود را توضیح داد.

منابع

o «آشنایی با شرح حال شیخ کریم، شیخ شلتوت و صدور فتوای تاریخی»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج: 23 اسفند 1393، تاریخ دسترسی: 8 آذر 1402.

ایرنا: آیت الله بروجردی و شیخ شلتوت منادی وحدت اسلامی هستند. تاریخ ورود: 22 آذرماه 1395، تاریخ دسترسی: 5 آذرماه 1402.

ابوالحسینی، رحیم، «شیخ محمود شلتوت: آیات شجاعت»، اندیشه کریم، ش 5، 1383ش.

ابوالحسینی، رحیم، «پیشگامان کریم: آیت الله بروجردی: آیات اخلاص»، اندیشه کریم، شماره 5، 1383ش.

ای البهی، محمد، «معم المحابة الاسلامیه»، مجله الازهر، جلد 31، صفر 1379ق.

ای السبکی، عبداللطیف محمد، «فرقه بهائی و بکتاشیه و جماعت التقریب»، مجله الازهر، جلد 24، شماره 3، ربیع الاول 1372ق.

الشرقاوی، محمود، «الازهر و مکاتب فقهی اسلامی»، الازهر جلد 31، صفر 1379ق.

ای غزالی السقا، محمد، «علی الاوصاری الطریق»، مجله رسال الاسلام، سال یازدهم، شماره 4، ربیع الاول 1379ق.

ای القمی، محمدتقی، «قصه التقریب»، مجله رسال الاسلام، سال یازدهم، شماره 4، 1379ق.

بیزار شیرازی، عبدالکریم، ترجمه مقالات دارالتقریب: همبستگی مذاهب اسلامی، تهران، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، 1377ش.

ای حسون، محمد، «نفی الشیخ القرضاوی شیخ الازهر محمود شلتوت»، سایت دکتر محمد حسون، تاریخ بازدید: 7 دسامبر 1402 ق.

رستم نژاد، مهدی، «فقه شیعه و جایگاه آن در میان مکاتب اسلامی»، فصلنامه شیعه شناسی، سال دهم، شماره 39، 1390.

ساور، محمد ابراهیم، ​​«آشنایی با پیشگام بیداری اسلامی (1) علامه شیخ محمود شلتوت، حبل المتین، سال اول، شماره اول، بهار 1392.

o «سخنرانی در تکذیب فتوای شیخ محمود شلتوت از جانب قرضاوی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ ورود: 23 اردیبهشت 1388، تاریخ بازدید: 5 آذر 1402.

o «فتوای تاریخی شیخ شلتوت»، سایت راسخون، تاریخ درج: 17 مهر 1391، تاریخ دسترسی: 14 آبان 1402.

کریمی، محمود، شخصیت علمی شیخ شلتوت و روش تفسیری او، مجله مطالعات قرآن و حدیث، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، سال اول، شماره دوم، 1386.

ای محمد المدنی، محمد، «رجعت البعث فی کل القانون»، مجله رسال الاسلام، سال یازدهم، شماره 4، 1379ق.

شریعتی، محمدتقی، شلتوت پاسخ می دهد، آستان قدس نامه، شماره 9، آذر 1340.

عبدالله احمد، عمر، «الشیخ محمود شلتوت، هیئت الدعوایی شیخ الازهر و موضع من در مسئله تقریب بین سنت و شیعه»، مجله اسلامی و عربی الفرید. تحقیق، دوره 33، شماره 2، 1395.