«فقه» در اندیشه سیاسی مرحوم استاد حجه الاسلام دکتر فیرهی.

گروه اندیشه: به نقل از خبرگزاری اخبار آنلایندر چهارمین سالگرد مرحوم حجت الاسلام اندیشمند دکتر فیرحی، حجت الاسلام محمود شفیعی، مروری بر اندیشه سیاسی مرحوم فیرحی در مورد ماهیت احکام سیاسی و خطای روش شناختی در اندیشه فقها رایج است. این توجه داشته باشید که در کانال مرحوم فرحی که در زیر منتشر شده است، نظر شماست:

***

اینک در ایام چهارمین سالگرد پرواز ملکوتی روح استاد بزرگ حجةالاسلام جناب آقای دکتر فیرحی، در غم از دست دادن آن فقیه و اندیشمند دوراندیش عرصه فقاهت و سیاست، عزادار هستیم.
دلم آرزوی دیدار تو را دارد
دلم می داند و می دانم و دلم می داند و من
بگذار خاک من گل شود و گل از گل من بشکفد
عشق تو هرگز از قلب من بیرون نمی رود.
توصیف، توصیف و تحلیل فضایل اخلاقی استاد ملال از جمله محبت و کرامت، صفا و صداقت، صلح و سلامت، عشق به خدا و انسانیت و در یک کلام دلبستگی و همراهی با تک تک آیات اخلاق و فضیلت است. فراتر از محدوده این قلم تا حلوای تن تنانی را نخوری یا نشنوی چه کسی را دیدی، نمی‌دانی. بنابراین ورود به این عرصه از مقامات اخلاقی ـ معنوی استاد سیّار را باید به خانواده سپرد و دل او را در آن سو قرار داد.

آنچه در این یادداشت به اختصار به آن می پردازم، برخی از عناصر قابل توجه در روش شناسی خاص استاد فقید است که در حوزه مطالعات اندیشه سیاسی اسلامی، به ویژه در حوزه فقه و سیاست، و تحولی شگرف در روش شناسی رایج به کار گرفته شده است. در آن حوزه تحولی ایجاد کرد و نتایج کافی در پاسخگویی مناسب به مسائل و نیازهای جاری جوامع اسلامی به بار آورد. به همین ترتیب، استفاده مسلمانان داخل و خارج از ایران از یافته های این استاد حاذق در زمینه مسائل تاریخی و اجتماعی جهان اسلام در جهت رفع مشکلات و بحران های سیاسی حاکم بر جوامع اسلامی می تواند مفید و مؤثر باشد. . از مولفه های مهم روش شناختی استاد در حوزه فقه و مطالعات سیاسی، فقه عقلی- تاریخی است که در ادامه به آن اشاره می کنیم.

– بررسی ماهیت احکام سیاسی: در یک نگاه کلی، همه گزاره های فقهی از دو عنصر اساسی «حکم» و «موضوع» تشکیل شده اند. منظور از حکم در ادبیات فقهی، مجموعه حقوق و تکالیفی است که خداوند متعال برای تنظیم همه جانبه زندگی انسان به صورت فردی و اجتماعی، خصوصی و عمومی، دنیوی و اخروی در مقام اعتبار تشریع کرده است. همان گونه که خداوند متعال در عرصه خلقت عالم را از نیستی آفرید، در حوزه اعتبار نیز مجموعه قوانینی را از زندان نیستی وضع کرد و مانند شارعی در راستای مصلحت وضع نمود. خدمتکاران آنچه در قرآن کریم و روایات صحیح پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام منعکس شده است مانند ظرف های مناسبی است که اراده تشریعی خداوند را در خود دارد و آن پیام های الهی را به دنیای زبان بشری تبدیل کند. و به مناسب ترین شکل ممکن در اختیار انسان های روی زمین قرار می گیرد.

بخشی از این احکام الهی اخلاقی و عبادی است. احکام مولوی آن دستورات الهی شریعت مقدس است که مفاد عمیق و دقیق و فراگیر آن احکام الهی خارج از فهم بشری است و تنها به اعتبار ایمان دینی و به دلیل جایگاه بی‌نهایت والای خود مؤمن در این زمینه است. . صادر كننده حكم خداوند عالم به تمام حقايق بيانات عالم از ازل تا ابد صحت آنها را بدون ترديد مي پذيرد. در همین چارچوب، احکام عبادی از احکام تشریعی خداوند شمرده می شود که فواید جزئی آن در دسترس نیست و روشن نیست.

از سوی دیگر بخش دیگری از احکام الهی را ارشادی و طوسلی می نامند. این احکام بر خلاف احکام مولوی قبل از اینکه منشأ ملکوتی داشته باشد، مربوط به دستوراتی است که انسانها به دلیل اینکه انسان هستند و دارای هوش فردی و جمعی هستند، قبل از تشریع از طرف خداوند از آن احکام پیروی می کردند. حق تعالی و انعکاس آن احکام در متون دینی از علم کافی برخوردار بوده و آن را در زندگی خود پیاده کرده است و خداوند متعال نیز آن احکام را اعتبار بخشیده و بندگان خود را مجدداً در عرصه تشریع به سوی همان احکام هدایت نموده است. گاهی اوقات احکام ارشادی مؤمنان را به آن احکام مولوی که از قبل تشریع شده است راهنمایی می کند. اما اکثر بخشنامه ها افراد جامعه را به سمت قوانین شناخته شده قبلی خود هدایت می کند، قوانینی که به دلیل رایج یا عقلانی بودن، عموم مردم از قبل آنها را می شناسند و زندگی روزمره خود را بر اساس آن قوانین تنظیم می کنند. راهنما می سازند. در این راستا، احکام توسلی، احکامی هستند که معیارهای آن مجهول است و به دلیل عرفی یا عقلایی بودن آن احکام، فواید و مضرات آن با تحلیل دقیق یا به صورت بالفعل یا بالقوه، بر فقها و حتی توده های مردم تأثیر می گذارد. از بدیهی است که بدیهی است. اکثر احکام در زمینه معاملات، بر خلاف حوزه عبادی، از نوع احکام ارشادی و توسلی است و اجتهاد در این زمینه نباید مبتنی بر نگاه تعبدی باشد، بلکه باید با نگاه عقلی و عقلی صورت گیرد. نباید با ادله احکام معاملاتی اسلامی (قرآن و روایات) به عنوان یک امر عبادی مواجه شد. یافت شد بلکه در این زمینه باید اصالت را به فهم متعارف و عقلانی داد و از فتوا دادن در قالب عبادت پرهیز کرد.

خطای متداول روش شناختی: از آنجا که در حوزه فقه کلاسیک، همه فقها حوزه عبادی را گسترش داده اند و بیشتر احکام آن در حوزه عبادی و عبادی، در زمینه استنباط و استخراج احکام الهی از قرآن و روایات، در روش شناسی است. در فقه سنتی، دیدگاه عبادت بر دیدگاه توسلی است. غلبه کرده است از این رو، اکثر فقها آیات و روایات مربوط به حوزه معاملات را عیناً همانند آیات و روایات مربوط به حوزه عبادی، در قالب تعبد دانسته و از راهنمایی و توسل آنها غافل شده اند. نگاه تعبدی به ادله احکامی که ذاتاً مربوط به حوزه معاملات است، شاید در عمل، منجر به صدور احکام فراتاریخی و غیرعملی در عرصه حیات اجتماعی واقعی شده باشد که نه تنها پاسخ مناسبی به آن نداده است. مشکلات عینی مسلمانان، بلکه باعث رنج آنها شد. آنها طاقت فرسا بی سابقه ای کرده اند. تلاش ناموفق مسلمانان برای احیای خلافت، پس از فروپاشی آن در دهه‌های ابتدایی قرن بیستم، در سال 1923، که جریان ناگوار داعش را به دنبال داشت و منجر به انحراف گسترده در دینداری و فساد بزرگ در زندگی همگان شد. تنها یک نمونه از آخرین آنها در جهان است. اسلام سنی است. بخشی از برخوردهای ناعادلانه علمای شیعه در دوره مشروطه را نیز می توان از همین زاویه فتوای سبیل عبادی، در حوزه مسائل توسلی تحلیل کرد.

مرحوم استاد بر خلاف سنت رایج با علم به اختلاف مذکور در تمام مباحث و معارف و تألیفات و مناظرات و احکام معاملات که از مباحث بسیار وسیع حوزه سیاست است به این موضوع توجه داشته است. ، از واضح ترین ها هستند. مصادیق آن در نظر گرفته شده، با معیار عبادت حاکم بر حوزه عبادی پیشرفت نکرده اند. درک و فهم احکام این حوزه تنها با تمرکز بر متن و غفلت از زمینه های اجتماعی-تاریخی امکان پذیر نیست. احکام قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام در مورد مشورت، بیعت، امر به معروف و نهی از منکر، دوستی یا مقابله با کفار، توصیه به حاکمان اسلامی، حقوق مردم و حاکمان، صلح و جنگ. ، امانتداری و اطاعت و مسائل مختلف سیاسی دیگر. از جمله موضوعات مهم در حوزه معاملات هستند که بدون در نظر گرفتن شرایط تاریخی و اجتماعی حاکم بر آنها و استخراج مبانی عام و خاص عرفی و عقلی نمی توان به درستی درک کرد. او این دستورات را امری رایج و عقلانی می دانست و از آن رهنمودهای عقلی و عرف پسندیده الهی برای پاسخگویی مناسب به نیازهای امروزی و رفع مشکلات جاری استفاده می کرد. از این رو می توان دریافت که به عنوان مثال، در کتاب «فقه و حکومت حزبی» بخش دوم کتاب در سه فصل به فقه احزاب اختصاص یافته است و در این بخش به تفصیل و با نگاهی تاریخی-اجتماعی به اجتهاد صحیح و استنباط دقیق حکم شرعی می پردازد. در مورد مشروعیت طرف و تهذب به معنای جدید وارد بحث نظریه عام قرارداد می شود. در ادامه به چگونگی زاییدن نوعی حقوق می پردازند. همچنین روند ظهور سرمایه های ملی برای درک بهتر حکم حزبی که در راستای حفظ منافع ملی پدید آمده است مورد بحث قرار می گیرد. علاوه بر این، برای درک حکم حزب، سخنان عمومی شرعی را بررسی می کنند. بدین ترتیب در قلمرو متون دینی با دور شدن از تمرکز بر معنای محدود موجود در متن، تحلیلی عقلانی-تاریخی از گفتمان های مرتبط با موضوع حزب ارائه می کنند و از این طریق به نتیجه مناسب دست می یابند. حکمرانی برای مشروعیت حزب به معنای جدید. . به طور کلی نگاه فکری-تاریخی حاکم بر کتب استاد در حوزه فقه سیاسی را می توان در آثار دیگر ایشان از جمله کتاب فقه و سیاست، تاریخ تحول حکومت در اسلام، کتاب سیاسی، جستجو کرد. نظام و دولت در اسلام

آنچه در این یادداشت به آن اشاره شد تنها یک جزء از مؤلفه های روشی چندوجهی است که استاد فقید در فقه به آن توجه داشته و از این طریق آثار خود را ممتاز ساخته است. سایر مولفه های روش شناختی حاکم بر آثار استاد فقید، مانند «مضمون شناسی سیاسی»، استفاده از «ادبیات استعاری» برای بازفهمی تاریخی اجتماعی آموزه های سیاسی، و گرایش به «تحلیل جامع و انتقادی از میراث فقه اسلامی». انشاالله در یادداشت های بعدی متوجه خواهیم شد.

216216