19 شهریور سالروز درگذشت آیت الله طالقانی است. وی در چنین روزی در سال 1358 در سن 69 سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت. از آثار مهم او مجموعه «نور قرآن» است.
نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، روند شکل گیری تفسیر پرتوی از قرآن آیت الله طالقانی به لحاظ فراز و نشیب های نویسنده و زندگی سیاسی و اجتماعی او بسیار جالب توجه است. آیت الله طالقانی در سال 1318 پس از فارغ التحصیلی از قم به تهران آمدند.
فضای سیاسی و فکری آن عصر و گرایش جوانان به مکاتب الحادی، آیت الله طالقانی را بر آن داشت تا تمام تلاش خود را بر رساندن پیام قرآن به جوانان و روشنفکران متمرکز کند.
لذا از همان سال به تفسیر قرآن و نهج البلاغه پرداخت. پس از شهریور 1320 فضای سیاسی تغییر کرد و امکان گسترش دروس تفسیر او در بین طلاب، اساتید دانشگاه و بعدها انجمن های اسلامی تازه تاسیس مانند انجمن اسلامی مهندسین، پزشکان، طلاب، مدرسین و … فراهم شد.
تشکیل این جلسات از منزل ایشان بود، سپس در مسجد منشور سلطان و از سال 1327 در مسجد هدایت تفسیر قرآن در شبهای جمعه تا زمان دستگیری ایشان ادامه داشت.
با دستگیری وی در خرداد 1342، این دروس تعطیل شد، اما آن مرحوم آنچه را که در دوران زندان از تفسیر قرآن در ذهن داشت، نوشت و با انتقال این یادداشت ها به خارج از زندان، جلد اول تفسیر پرتوی از قرآن در آبان 1342 منتشر شد.
همزمان با یادداشت های ایشان، عده ای از مستمعین درس ایشان در مسجد هدایت که بازداشت شده بودند، پیشنهاد ادامه آن مباحث را دادند که پذیرفته شد و مقرر شد هر هفته سه چهار جلسه صبح برگزار شود.
در این کلاس ها پس از بیانات استاد، نظرات وی توسط حاضرین مطرح شد. مطالب جلسات پس از نگارش و بازنگری اولیه توسط معلم برای چاپ به خارج از زندان ارسال می شد.
اما بحث ادامه جلسات مسجد هدایت در زندان با تفسیر سوره 30 قرآن که از ابتدای نزول است شروع نشد. این تغییر نیز بر اساس بینش معلم در قسمت 30 بود. آنها معتقد بودند این جزء قرآن که فضای خاص آن زمان را نشان می دهد، کلید فهم قرآن است. این تفسیر در 2 جلد تهیه و به پایان رسیده است.
پس از اتمام این جزء، تفسیر جزء دوم قرآن آغاز شد و تا پایان سوره بقره که در سال 1348 منتشر شد، ادامه یافت.
شرح سوره آل عمران در جلد سوم، جزء اول سوره 30 قرآن از اول سوره نبأ تا پایان سوره طارق در جلد چهارم و جزء دوم سوره 30 از سوره. آلا تا آخر قرآن در جلد پنجم و 22 آیه سوره نساء در جلد ششم.
در جلد ششم فرهنگ لغات و اصطلاحات و تفاسیر قرآن آمده است که توسط سید محمدمهدی جعفری تهیه و در حدود 150 صفحه گنجانده شده است.
پس از آزادی از زندان در سال 1346، درس تفسیر در مسجد هدایت ادامه یافت. با محاصره منزلش در ماه رمضان سال 1350 و تبعید به زابل، تدریس تفسیر دوباره متوقف شد تا اینکه در اردیبهشت 1354 به تهران بازگشت.
پس از آزادی از زندان، بخش‌های چاپ شده به ایشان تقدیم شد و مرحوم ضمن بازبینی، عنوان کتاب درس‌هایی از نور قرآن را پیشنهاد کرد.
وی با چاپ 300 صفحه از این تفسیر، حیات فانی را وداع گفت. یادداشت های او و مطالبی که در زندان الهام می گرفت به تدریج منتشر شد. بنابراین تلفیق این دو مجموعه با نظر گردآورنده انجام شده است.
مطالبی که هم به صورت شفاهی و هم به صورت یادداشت حفظ کرده اند، با تکیه بر حافظه خودشان بوده است و طبیعی است که برخی مطالب نیاز به مراجعه به منابع داشته باشند.
برنامه تلویزیونی قرآن در صحنه
مرحوم آیت الله طالقانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بر اساس ضرورت انتقال فرهنگ قرآنی در جامعه، در برنامه قرآنی جمهوری اسلامی ایران با عنوان «با قرآن» شرکت کردند و مباحث تفسیری را در یک راه متفاوت همچنین در طول عمر پربرکت اما کوتاه خود پس از پیروزی انقلاب اسلامی از پرداختن به مباحث قرآنی در سخنرانی ها و مجالس مختلف غافل نشد.
تفکر نوین دینی با معرفی آیت الله تفسیر
در زمانی که سیدمحمود طالقانی قرآن را در متن زندگی قرار داد، دو مکتب مهم و برجسته آن زمان در ایران، یعنی مکتب لیبرالیسم و به ویژه مارکسیسم، بر اکثر عرصه های سیاسی و اجتماعی مسلط بودند، اما پیشنهادهای اصلاحی. از دو مکتب فوق نتوانسته بود جامعه ایران را تغییر دهد. به سوی تعالی و پیشرفت سوق دهد.
گرایش طالقانی به مکتب قرآنیان ایران است. این رویکرد تفسیری در ایران با اسدالله خرقانی و شریعت سنگلجی آغاز می شود و با تلاش طالقانی در جامعه ایران گسترش می یابد و مورد استقبال فرهیختگان، دانشجویان و قشر فرهیخته قرار می گیرد و بعدها توسط مرتضی مطهری، مهدی بازرگان تثبیت می شود. و علی شریعتی. تفکر دینی و تفسیر سیاسی جدید قرآن در ایران به نوعی متاثر از طالقانی است.
تفسیر فارسی برای مردم ایران
یکی از ویژگی های قرآن پژوهی طالقانی نگارش فارسی است. در گذشته معمولاً علما نتایج تحقیقات خود را به زبان عربی می نوشتند، اما طالقانی بخشی از قرآن را به زبان فارسی می نوشت. وی معتقد بود از آنجایی که هدف قرآن هدایت بشر و توده مردم است و مردم ایران فارسی زبان هستند، باید پیام قرآن را به گونه ای به مردم عرضه کرد که بتواند. برای همه قابل درک باشد
ترجمه منثور قرآن در این تفسیر که ترجمه تطبیقی است مورد توجه منتقدان قرار گرفته است. اندک بودن در کلمات، فراوانی در معنا، استحکام در نثر و انطباق با متن از ویژگی های این ترجمه است.
با تکیه بر فهم قرآن
یکی دیگر از ویژگی های قرآن پژوهی طالقانی نامگذاری آثار قرآنی وی است. او از گذاشتن نام تفسیر بر آثار خود اکراه داشت. از این رو نوعی گسست را اعلام می کند و معتقد است که اگر انسان در چارچوب مفسران گذشته حرکت کند، نمی تواند به نوآوری های جدیدی دست یابد و در نوعی توالی که تکرار گذشته است، می افتد. این نوع تفسیر قرآن سبکی از تفکر را ایجاد کرده بود که جرأت ورود روشنفکران و افراد تحصیلکرده را فراهم می کرد. مهدی بازرگان، عزت الله سحابی و علی شریعتی و دیگران با وقفه ای که طالقانی در روش تفسیری ایجاد کرد، وارد عرصه قرآن شناسی شدند.
استفاده از تاریخ اسلام برای درک صحیح
طالقانی با استفاده از تاریخ اولیه اسلام و پرهیز از اسرائیلیات – حاصل جریان داستان سرایی و افسانه سازی – و احادیث ضعیف در فهم قرآن، از تاریخ اسلام اولیه در تفسیر سوره مبارکه بهره می برد. عمران آیات مربوط به جنگ بدر و احد را توضیح دهد. نزول آیات را بررسی و تحلیل می کند.
حتی علت شکوفایی جامعه در عصر نزول قرآن و شروع تدریجی انحطاط جامعه اسلامی، فهم قرآن بدون مکاتب دینی است که بعدها ظهور کردند: «نزول. قرآن شعله های ایمان را در دل ها شعله ور ساخت، ظلمت ها و بیم ها و کینه ها را زدود، زنجیرهایی را که قرن هاست ذهن ها و اندیشه ها و دست های جاهلیت را بسته بود و جان مردم را بندگی کرده بود. غیر خدا شکسته شد و راه های قانونی بهره برداری از لذایذ مادی و معنوی به روی همگان گشوده شد. وی نگرانی خود را از معرفی احادیث جعلی اسرائیلی و جعلی که مانع از درک صحیح پیام قرآن می شود، ابراز می دارد. وارد علم تفسیر شد تأکید بر تاریخ اولیه اسلام و پرهیز از احادیث اسرائیلی و ضعیف از مهم ترین ویژگی های قرآنیان در ایران معاصر است.
پرهیز از روش های غیر قرآنی
طالقانی استفاده از روش های عرفانی، فلسفی، فقهی و علمی در تفسیر قرآن را یکی از موانع اساسی شناخت اهداف هدایتی قرآن دانست. به نظر وی، هدف در این گونه تفاسیر، درک اهداف قرآن آن گونه که در واقعیت است، نیست; بلکه خودشان به دنبال اثبات روش ها هستند. فهم واقعی قرآن در آغاز اسلام به دلیل اتخاذ روش های غیر قرآنی است.
تفسیر بر اساس صدای کلمات
طالقانی قرآن را با الفاظ قرآن تفسیر می کرد، حتی به آهنگ کلمات نیز توجه می کرد. تفسیر قرآن به قرآن از قدیم الایام رایج بوده است. اما با آیات قرآن کمتر به نقش کلام توجه شد. طالقانی معتقد بود که در قرآن هیچ واژه مترادفی وجود ندارد. هر کلمه اعم از اسم، فعل یا حرف، معنای خاص خود را دارد. هیچ کلمه ای را نمی توان جایگزین کلمه دیگری کرد، زیرا در این صورت معنا و مفهوم آیه تغییر می کند. در روش سنتی به تناسب آیات توجه شده است، اما طالقانی در این زمینه پا را فراتر گذاشته و به تناسب سوره ها (ترتیب قرار گرفتن آنها در کنار یکدیگر)، تناسب آیات، حتی معتقد است. تناسب الفاظ و حروف قرآن. وی بر اساس این باور، تفاسیر و مفاهیم جدیدی را از قرآن استخراج کرده است.
تعبیری که پاسخگوی نیاز جامعه باشد
از ویژگی های این تفسیر توجه به نیازهای سیاسی و اجتماعی جامعه بود. به همین دلیل نیازهای جامعه را به قرآن عرضه کرد و پاسخ گرفت. بعدها روش تفسیر موضوعی بر این اساس شکل گرفت. وی آیه «و قد عصرلانا رسلانا بلبینات و انزلنا مطم الکتاب و المیزان لیقوم الناس با قسط» را بر اساس نیاز جامعه ایرانی تفسیر می کند و می گوید: «لیقوم الناس» برای قیام مردم است و قیام کنند، نه برای حمایت از مردم. بسیاری از مکاتب در جهان وجود دارند که مردم آنها کورکورانه از رهبران خود پیروی می کنند. چون مردم عقده ها، درماندگی، نیازها و آرزوهای برآورده نشده دارند و رهبری قیام می کند و اعلام می کند که من آرزوهای شما را برآورده می کنم و آنها را برآورده می کنم.
آیت الله طالقانی مراحل روش خود را در نگارش این تفسیر چنین معرفی می کند:
ابتدا برخی از آیات به ترتیب و تعداد آورده شده و سپس ترجمه آیات به فارسی تطبیقی آورده شده است تا از حدود معانی صحیح کلمات خارج نشود. سپس مترادف ها، کاربردها و ریشه های کلمات در موارد لازم بیان می شود تا خواننده بیشتر فکر کند. سپس آنچه از متن آیات گفته می شود مستقیماً در ذهن منعکس می شود. گاه در موارد مقتضی از احادیث صحیح و نظرات مفسران استفاده می شود، بنابراین آنچه به ذهن نویسنده رسیده و بر ذهن او می تابد در اطراف آیات منعکس می شود تا خواننده با اسرار هدایت کننده قرآن بیشتر آشنا شود. ایمان و ایمان تقلیدی به طور کامل محقق خواهد شد. هر چه بیشتر سالکان در اعماق آیات فرو می روند و در نورهای آن غوطه ور می شوند.
منابع: ویکی شیعه و ویکی فقه
منبع: www.khabaronline.ir
