نحوه نگارش حدیث در زمان پیامبر چگونه بود؟

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغاناین روش برای یادگیری متون مهم و تاثیرگذار از دیرباز در بین مردم رایج بوده است. از این رو طبیعی است که کتابت روایات پیامبر(ص) نیز در میان پیروان آن حضرت پدید آمده و رواج داشته باشد.

بر اساس روایات نبوی، شیوه نگارش احادیث نبوی، توصیه شخصی پیامبر اکرم (ص) به اصحاب خود بود که به آنان فرمود:

این دانش را یادداشت کنید.

یا گفت:

دانش را با کتاب خود قفل کنید، [نزد خود] نگه دارید

او همچنین گفت:

این علم را بنویس که در دنیا یا آخرت به دردت می خورد.

گاهی عده ای از نگارش احادیث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سؤال می کردند و ایشان نوشته آنها را تأیید می کرد. رافع بن خدیج از جمله می گوید:

از پیامبر خدا (ص) پرسیدم: سخنانی را که از شما می شنویم بنویسیم؟ گفت: آنها را بنویس. هیچ اشکالی ندارد.»

پس از فتح مکه، پیامبر اکرم (ص) خطبه ای ایراد کرد و احکامی درباره مکه صادر کرد. پس از پایان سخنرانی، مردی یمنی به نام ابوشاه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خواست که سخنان خود را برای او بنویسد. پیامبر اکرم به یارانش دستور داد:

این خطبه را برای ابوشاه بنویس.

شخصی نزد پیامبر اکرم (ص) آمد و از کم حافظه شکایت کرد. پیامبر (ص) به دستان او اشاره کرد و فرمود:

از دست خود کمک بگیرید و این آثار را بنویسید.

امام علی (ع) و کتابت احادیث پیامبر (ص)

حضرت علی (ع) در نگارش احادیث نبوی نقش مهم و منحصر به فردی داشت و اولین و بزرگترین نویسنده احادیث پیامبر (ص) بود. نگارش نامه های رسمی پیامبر (ص) را بر عهده داشت و علاوه بر آن مجموعه های «صحیفه امام علی (علیه السلام)» و «کتاب امام علی (علیه السلام)» را از کلام ایشان گردآوری کرد.

«کتاب امام علی علیه السلام» نوشته کوچکی از کلام پیامبر اکرم (ص) است که به غلاف شمشیر حضرت علی (علیه السلام) چسبیده بود و همیشه همراه آن حضرت بود. و در میان آنها مشهور است. احادیث آن در کتب معتبر حدیثی اهل سنت نیز نقل شده است.

نام این کتاب ده بار در صحیح بخاری، سه بار در صحیح مسلم و پنج بار در سایر کتب مشهور اهل سنت آمده است که در مجموع 9 حدیث را نقل کرده اند.

کتاب امام علی (ع) کتاب بزرگی است که در منابع حدیثی شیعه بسیار آمده است. اهل بیت علیهم السلام نیز به آن اشاره کرده و احکامی را از آن استخراج کرده اند.

نحوه تألیف این کتاب به این صورت بود که پیامبر(ص) مطالب مختلفی را به حضرت علی(ع) املاء می کرد و ایشان نیز آنها را مکتوب می کردند.

ام سلمه همسر پیامبر (ص) می گوید:

پیامبر خدا (ص) در حالی که علی (علیه السلام) همراه او بود، پوستی برنزه خواست. پیوسته املا می کرد و علی (ع) می نوشت تا داخل پوست و پشت گوشه های آن پر از نوشته شد.

امام علی (ع) درباره محتوای این کتاب می فرماید:

تمام آیاتی که خداوند متعال بر محمد (ص) نازل کرده است با املای پیامبر خدا و خط خود در اختیار من است. تفسیر همه آیات نازل شده، حلال و حرام، حد، حکم و هر آنچه امت تا قیامت به آن نیاز دارد، حتی اندک جبران صدمه، با املای پیامبر خدا مکتوب و موجود است. و دست خط من

در شرح این کتاب آمده است: طوماری چرمی است به طول هفتاد ذراع و چون طومار تا شود به ضخامت ران شتر است.

کتاب های دیگری از حضرت علی (ع) با نام های «جمعیه»، «جعفر» و «صحیفه الفارض» معرفی شده اند که ویژگی هایی شبیه به کتاب حضرت علی (ع) دارند.

نوشته های اوامر پیامبر(ص).

دسته دیگر از نوشته های حدیثی دوره پیامبر (ص) احکام، دستورات، عهدنامه ها و نامه های حکومتی است که حجم زیادی دارد.

مجموعه این تالیفات از جمله به کوشش مرحوم آیت الله علی احمدی میانجی در کتاب مکاتب الرسول (ص) در چهار جلد گردآوری و توسط انتشارات دارالحدیث منتشر شده است. این کتاب گواه روشنی بر رواج کتابت کلام پیامبر(ص) در زمان ایشان است.

حدیثی که صحابه دیگر نوشته اند

سایر صحابه که باسواد بودند و اهمیت کلام پیامبر(ص) را درک می کردند، علاقه مند به فراگیری و مکتوب کلام پیامبر اکرم(ص) بودند.

سلمان فارسی، انس بن مالک، عبدالله بن عباس و جابر بن عبدالله انصاری از جمله اصحابی بودند که احادیث پیامبر (ص) را نوشتند. ابوبکر نیز در زمان خلافت خود پانصد حدیث از پیامبر(ص) نوشت و به بهانه جلوگیری از اختلاف، آنها را به آتش کشید. خلیفه دوم در زمان خلافت خود از اصحاب پیامبر (ص) خواست تا نوشته های روایی خود را برای او بیاورند. آنها نوشته های حدیثی خود را در مسجد جمع کردند و همه آن ها را انباشته و سوزاندند. این نقل از نشان می دهد که تعداد قابل توجهی از صحابه اهل حدیث بوده اند.

عبدالله بن عمرو بن عاص نیز از نویسندگان حدیث در عصر پیامبر (ص) بود. او می گوید:

هر چه از پیامبر خدا (ص) می شنیدم و قصدم حفظ آنها بود، می نوشتم. برخی از قریش مرا نهی کردند و گفتند: تو تمام سخنان پیامبر خدا (ص) را می نویسی، در حالی که پیامبر خدا انسانی است مانند سایر مردم که با خوشحالی یا ناراحتی صحبت می کند؟ از نوشتن دست برداشتم و این نکته را با پیامبر خدا (ص) در میان گذاشتم. گفت: بنویس، قسم به آن که جانم در دست اوست از این دو لب جز حق بیرون نمی آید.

سفارش به نگارش روایات نبوی تا آخرین روزهای حیاتش ادامه داشت. تنها چهار روز قبل از رحلت پیامبر(ص) از حاضران خواست قلم و دارو بیاورند تا متنی بنویسد تا امت اسلامی هرگز گمراه نشوند.

متأسفانه این درخواست پیامبر (صلی الله علیه و آله) به دلیل مخالفت ها و استدلال های عده ای منتفی شد.

ابن عباس ماجرای ممانعت از نگارش حدیث پیامبر(ص) توسط این چند نفر را به طرز غم انگیزی نقل از کرده است.