در تاریخ هنر ایران تقدیم به پیامبر اسلام و ائمه اطهار سابقه طولانی دارند. هنر نقاشی اسلامی گره خورده با این مضامین و در دوره های مختلف تاریخی، نقاشان کوشیده اند وقایع مربوط به این پیامبر و خاندان او را به تصویر بکشند. پیامبر اسلام (ص) یکی از چهره های شاخص هنر و ادبیات ایران است و حضور ایشان در جنگ ها و فتوحات، ولادت و معراجش از جمله مضامینی است که بسیار مورد توجه قرار گرفته و با قلم های مختلف به تصویر کشیده شده است.
سلطان محمد نقاش نقاش معروف مکتب دوم نقاشی تبریز یکی از برجسته ترین هنرمندان این عرصه است که تابلوی معراج حضرت محمد (ص) او جایگاه والایی در هنر نقاشی ایران دارد. این اثر که در موزه لندن نگهداری می شود در میان آثار مربوط به پیامبر اسلام (ص) جایگاه ویژه ای دارد.
در نقطه مرکزی این تابلو، تصویر حضرت محمد (ص) سوار بر براق که وسیله ای بهشتی است، دیده می شود، در حالی که صورتش پوشیده از نور سفید است و درخشش نور طلایی در اطراف بدنش دیده می شود. در اطراف این نقطه مرکزی و بر روی یک محور بیضی شکل، فرشتگان بالدار دیده می شوند که با آلات موسیقی از حضور آن حضرت در آسمان و بالای ابرها ابراز خوشحالی می کنند.
این موضوع با ترکیبی مشابه بار دیگر در تاریخ نگارگری ایران تکرار شده است. تابلویی مربوط به نسخه طهماسبی فلنامه، در مکتب قزوین و منسوب به آقا میرک، بار دیگر موضوع معراج پیامبر (ص) را به تصویر کشیده است.
در این تصویر حضرت محمد (ص) سوار بر اسبی براق با هاله ای از نور طلایی در اطراف خود دیده می شود و فرشتگان در فضای اطراف او خوشحال هستند. اما این بار فاصله فرشتگان با پیامبر(ص) کمتر است و علاوه بر فرشتگان، یک شیر نیز در این فضا دیده می شود.
چنین نگاهی در دوره های بعدی نیز ادامه یافت و در اسکندرنامه احمدی نیز می بینیم که ویژگی های مکتب تیموری در تصویر معراج حضرت محمد (ص) دوباره به چشم می خورد. در این اثر، شکل مرکزی کمی از وسط کادر فاصله دارد و به سمت چپ نزدیکتر است.
از طرفی هاله نوری که در آثار قبلی فقط در اطراف سر یا بدن پیامبر وجود داشت، این بار تمام فضای پیکر و اسب را پوشانده و آنها را از پس زمینه آبی آسمان جدا کرده است. ضمن اینکه صورتش پوشیده نیست و اندکی درمان روی قسمت های صورت انجام شده است. نکته قابل توجه دیگری که این اثر را از دو تابلوی قبلی متمایز می کند، کنار هم قرار گرفتن فضای زمین و آسمان است. برخلاف آثار سلطان محمد و آقا میرک که فقط به آسمان پرداخته اند، در قسمت پایینی این تابلو ساختمان کعبه و افراد اطراف آن را می بینیم که در پس زمینه ای متفاوت قرار گرفته اند.
اما جدیدترین نمونه از آثار تقدیم شده به حضرت محمد (ص) تابلوی معراج محمود فرشچیان است که در سال 1371 رونمایی شد و در ادامه رویکردهای قبلی به موضوع معراج، این اثر حضرت محمد (ص) را سواره نشان می دهد. اسبی در وسط قاب، با این تفاوت که این بار از پشت قاب آن حضرت را می بینیم.
هاله نوری که در نقاشی های قبلی صورت را می پوشاند این بار از چهره به آسمان رفته است. علاوه بر این، برخلاف آثار قبلی، تمامی فرشتگان زن هستند و آرایه های رنگارنگی در اطراف آنها دیده می شود.
منبع: www.khabaronline.ir
