یوبیک آنلاین گروه فرهنگ و ادب – جواد شیخ الاسلامی: امروز 28 آذرماه سالروز تولد اسماعیل امینی شاعر، منتقد و طنزپرداز است که در 28 دی ماه 1342 از پدر و مادری اهل خلخال واقع در استان اردبیل به دنیا آمد. امینی از آن دسته شاعران و منتقدان شعری است که ارتباط جدی و مستمری با شاعران جوان دارد. به همین دلیل بسیاری او را یکی از معلمان نسل جدید شاعران جوان می دانند.
از اسماعیل امینی کتاب های زیادی در شعر، طنز، نقد ادبی و تدریس شعر منتشر شده است که از جمله آنها می توان به «دکتر بازی» مجموعه اشعار طنز، «لبخند سعدی» نگاهی به طنز در غزل سعدی، «نشست شعر» آموزش شعر، روایات «به فارسی» دلبستگی به فرهنگ، ادبیات و زبان فارسی از جمله آنهاست.
به مناسبت زادروز این شاعر به سراغ او رفتیم و ضمن عرض سلام و احوالپرسی درباره کارهای جدید و فعالیت های اخیرش گفت و گو کردیم.
این توضیح داده شده است گفتگو در ادامه خواهید خواند؛
* آقای امینی تولدت مبارک! این روزها چه کار می کنی؟
ممنون که به یاد من بودید شغل اصلی من تدریس است و این روزها بیشتر مشغول تدریس هستم. البته در کنار تدریس، خیلی هم می نویسم. از آخرین کارهایی که انجام داده ام سه کتاب در مورد آموزش وزن، قافیه و فنون شعر است که در آن سعی کردم با زبانی بسیار ساده مبانی شعر را به شاعران تازه کار آموزش دهم. این کتاب ها با نام های «وزن شعر بیاموز»، «قافیه بیاموز» و «فن شعر را بیاموز» توسط انتشارات ایهام منتشر شده و با استقبال بسیار خوبی مواجه شده است. بسیاری از مکان هایی که کارگاه ها و دوره های آموزشی برگزار می کنند از این کتاب ها استفاده می کنند.
کتابی هم قبل از آن برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نوشتم که به نام «کارگاه شعر» است. این کتاب به عنوان یک منبع آموزشی برای مربیان استفاده می شود. معلمان ادبی کانون این کتاب را برای آموزش کودکان و نوجوانان مطالعه کردند. در این کتاب تقریباً تمام مقدمه های مربوط به شعر را به زبانی بسیار ساده نوشته ام. کتاب بسیار پر زحمتی هم بود، چون باید تمام مباحث شعر را به زبان ساده بیان می کردم و به معلمان کانون کمک می کردم تا شعر را خیلی راحت یاد بگیرند و آموزش دهند.
* کتاب آموزشی در زمینه طنز نوشته اید؟
بله، کتاب دیگری هم با عنوان «کارگاه طنز» کار کردم که در مورد آموزش طنز است و توسط انتشارات روزبهان منتشر شده است.
* کتاب آموزشی دیگری در مورد شعر دارید به نام «جلسه شعر» و بیشتر مناسب شاعران جوان است. همانطور که فهمیدیم در سال های اخیر به طور جدی روی آموزش شعر به نسل جوان متمرکز شده اید. دغدغه آموزش به نوجوانان و جوانان از کجا می آید؟
ما دو نوع کتاب برای آموزش اصول شعر و فنون شعر داریم. گروهی از کتاب های دانشگاهی هستند که برای کودکانی که کار خلاقانه انجام می دهند چندان مفید نیست و بیشتر برای پژوهشگران حوزه ادبیات مفید است. مثلاً هیچکس با کتاب های نثر و قافیه شعر نمی آموزد.
واقعاً نمی توان با آموزش نثر شعر یاد گرفت. به خاطر همین خلأ بود که تصمیم گرفتم روی آموزش شعر تمرکز کنم. به نظر من باید منابعی داشته باشیم که هم از نظر علمی معتبر باشد و هم بتواند شعر را به زبانی ساده و قابل فهم به شاعران بیاموزد.
* هنوز با کتاب های عروض و قافیه ارتباط برقرار نکرده ام! اکثر شاعران همین گونه اند; یعنی کتاب های عروضی و قافیه کمکی به شاعر شدن آنها نکرد.
بله جناب آقای دکتر شفیعی در یکی از کلاس های خود فرمودند که عروض توسط ناشایست ها اختراع شده است. چون ریتمیک است با عروض تغییر نمی کند. مرحوم دکتر حمیدی هم در کتاب عروضی نوشته که بی هنرها از هنرمندان انتقام می گیرند!
واقعاً نمی توان با آموزش نثر شعر یاد گرفت. به خاطر همین خلأ بود که تصمیم گرفتم روی آموزش شعر تمرکز کنم. به نظر من باید منابعی داشته باشیم که هم از نظر علمی معتبر باشد و هم بتواند شعر را به زبانی ساده و قابل فهم به شاعران بیاموزد. اکنون تعدادی کتاب داریم که برخی از شاعران بر اساس تجربه خود نوشته اند. یعنی اکثرا پشتوانه علمی ندارند. علم شایعه است و فقط از دهان به دهان منتقل می شود. متاسفانه ما از این کتاب ها زیاد داریم. مثلاً کتابی داریم درباره شعر امروز و تفاوت شعر امروز با شعر کهن که اغلب پر از اشتباه است. همین اشتباهات در همه کتاب ها یکی پس از دیگری تکرار شده است.
* می توانید یک مثال بزنید؟
مثلاً فرض کنید چیزی شبیه زبان امروز و زبان دیروز داریم. یا نیما روزی می گفت شعر قدیم همه ذهنی بود و شعر امروز همه عینی است. این افراد مدام همان جمله را تکرار می کنند. بدون تحقیق و مطالعه و بدون نگاه و بررسی نمونه های قدیمی و جدید مدام همان جمله را تکرار می کنند.
* در کتاب «نشست شعر» نیز به برخی از این شایعات کذب اشاره کرده اید. آیا درست است
بله من برخی از این شایعات دروغ را نوشته ام، اما همچنان در کتاب هایی که می نویسم به این شایعات دروغ اشاره می کنم. مثلا در صفحه پنج کتابش می بینید که فلان نویسنده ویژگی هایی برای شعر امروز معرفی کرده و گفته شعر امروز این ویژگی ها را ندارد اما در صفحه بعد که نمونه های عالی از شاعران برجسته را نوشته است دقیقاً همین ویژگی ها وجود دارد. من یک بار نوشتم، حداقل کتاب خودتان را بخوانید. مثلاً بگوییم شعر امروز دیگر واژه فشرده ندارد، یعنی به جای «اگر» از «گر» استفاده نشده است. اما در صفحه بعد از منزوی و سیمین و اخوان مثال هایی زده و می بینید که در اشعار خود از این واژه ها استفاده کرده اند. نویسنده دقیقاً از همان بیت هایی استفاده کرده است که خلاف کلام اوست! این بدون تحقیق تبدیل به علم انتزاعی می شود که متاسفانه این روزها زیاد می بینیم و می شنویم و می خوانیم.
* آیا این شایعات نادرست است که باعث شد تدریس شعر را جدی بگیرید؟
بله و شایعات دروغین و دستورات قطعی به شاعران جوان. ببینید وقتی کار علمی می کنیم نمی توانیم تجویز کنیم. ما باید جنبه هایی از یک موضوع را بررسی و معرفی کنیم. کسی که کتاب یا تحقیق ما را می خواند، انتخاب می کند که این گونه کار کند یا آن گونه کار کند. اگر من آمدم و اصولی را برای شعر گذاشتم و یک مسیر مشخصی را تجویز کردم و گفتم این پنج ویژگی از ویژگی های شعر امروز است و هر چیزی غیر از این شعر امروز نیست. این دیگر معنی ندارد. برخی از این دوستان دستوراتی می دهند که به راحتی قابل نقض است.
این اطلاعات از کجا آمده که می گوید زبان شعر امروز این گونه است؟ آیا نباید کتاب ها را چک کنم؟ ویژگی های شعر امروز که برآمده از خواسته های من نیست. باید اشعار منزوی، بهمنی، سیمین و شاعران بزرگ شعر امروز را بخوانم و بعد بگویم اینها حاصل زبان شعر امروز است. نه به میل شما و نه من. بعضی ها به این نکته توجه نمی کنند. سعی کرده ام در آثاری که نوشته ام، تجویزی نباشم. منابع معتبر را شرح و معرفی می کنم تا راه باز شود و شاعر راه خود را بیابد. اخیرا کتابی هم کار کردم که در حوزه طنز است. به دلیل علاقه ای که به طنز دارم، کتاب «تاریخ طنز مطبوعاتی» را برای نوجوانان نوشته ام و در اینجا سعی کرده ام زبانی بسیار ساده داشته باشم.
* جالب است که بیشتر کارهای شما برای نوجوانان و جوانان است.
در این کتاب گفته ام که طنز در مطبوعات چه سابقه ای دارد، چه تغییراتی ایجاد کرده و چه گونه هایی داشته است. آیا فقط ستون نویسی بود؟ سعی کردم این اطلاعات را به زبانی ساده و شیرین بنویسم که خسته کننده نباشد. چون موضوع خود یک موضوع علمی است. این کتاب به زودی در مجموعه کتاب نردبان منتشر خواهد شد.
* با این همه مشغله تدریس و تدریس و نگارش آثار آموزشی، آیا زمانی برای شعر سرایی پیدا می کنید؟
بله من معمولاً شعر زیادی می گویم. هر چند کمتر شعر نو منتشر می کنم.
* پس چرا کتاب شعر جدی یا غیرطنز از شما منتشر نمی شود؟
دلیلش هم این است که بیشتر اشعار طنزم را تا به امروز منتشر کرده ام. البته مجموعه بعدی که آماده کرده ام شعرهای جدی من است که منتظر شرایط مناسب برای انتشار هستم. فراموش نکنیم که شوخی های من تقریبا جدی است!
نمی توان باور کرد که برخی از این شاعران جوان تنها 25 سال سن دارند و به این خوبی شعر می گویند. این بدان معنا نیست که هر کتاب شعر منتشر شده کتاب خوبی است. نه، شعر معمولی، متوسط و ضعیف هم داریم. اما خوشبختانه شعرهای بسیار برجسته و خوبی از شاعران جوان می خوانیم و این شاعران کم نیستند.
* شما از جمله شاعران و اساتیدی هستید که ارتباط مستمر زیادی با شاعران جوان دارید. شما مرتب شعرشان را می خوانید و کتاب هایشان را مرور می کنید. به نظر شما وضعیت شاعران جوان در کشور چگونه است؟
این نکته ای که می گویم اصلا خوش بینانه نیست. واقعاً بعضی از این شاعران جوان خیلی خوب و حرفه ای کار می کنند. شاید بخشی از آن به دلیل افزایش دسترسی به منابع و اساتید باشد. در گذشته و در جوانی به شاعران و اساتید خوب دسترسی نداشتیم. حتی وقتی به جلسات شعر می رفتیم، نمی گذاشتند شعر بخوانیم و باید فقط گوش می دادیم. حالا دسترسی ها زیاد شده، منابع زیاد شده و شاعران به هر کتاب و مقاله ای که بخواهند دسترسی دارند. یکی دیگر از دلایل رشد شعر جوان این است که یک سری دعواها و جنجال ها که از دهه بیست و سی بسیار رایج بود، تمام شده است.
دعواهای وحشتناکی در دهه بیست بود که تا دهه هفتاد ادامه داشت. امروز همه آنها آرام شده اند. اینکه یکی می گفت غزل شعر نیست، این یکی می گفت نیمی از شعر ناقص است، یکی می گفت تو توانایی سرودن شعر آهنگین را نداری و برای همین رفتی سراغ شعر سپید. بعدها معلوم شد که همه این دعواها بیهوده بوده است. شعر ماهیتی دارد که جدا از این دعواهاست. الان مجموعه اشعار در حال بیرون آمدن است که می بینید غزل، رباعی، نیمه بلند و شعر سپید دارد. یعنی شاعر همه گونه ها را می نویسد. اینکه این دعواها آرام می شود به این دلیل است که شعر به جای دعوا کار خودش را می کند.
* پس شما به شعر جوانان اعتقاد دارید و آن را امیدوارکننده می دانید. نه
بله خیلی عالی است نمی توان باور کرد که برخی از این شاعران جوان تنها 25 سال سن دارند و به این خوبی شعر می گویند. این بدان معنا نیست که هر کتاب شعر منتشر شده کتاب خوبی است. نه، شعر معمولی، متوسط و ضعیف هم داریم. اما خوشبختانه شعرهای بسیار برجسته و خوبی از شاعران جوان می خوانیم و این شاعران کم نیستند.
* به غیر از کتاب نویسی، انجمن یا کارگاهی هم دارید؟
چرا دوشنبه ها در بخش هنر جلسه ای دارم که موضوع آن طنز در شعر سبک هندی است. دوره قبلی این کارگاه «طنز در باغ» بود و قبل از آن به بررسی «طنز در رباعیات عطار» پرداختیم. جلسات طنز در شعر سبک هندی به تازگی شروع شده و فکر می کنم تا 10 جلسه دیگر ادامه داشته باشد. انشاالله بعد از اتمام این دوره قصد دارم رباعیات مولانا را از منظر طنز بررسی کنم.
منبع: www.mehrnews.com
