چرا به تئوری های توطئه اعتقاد داریم؟

گروه اندیشه: عدم اهمیت منجر به شایعات می شود. به عبارت دیگر وقتی به اطلاعات صحیح دسترسی نداریم، اگر آن اطلاعات برایمان مهم باشد، به جای اطلاعات و تحلیل درست، شایعه سازی می شود. در شایعه، عنصر توهم، توطئه سوژه ها بسیار مهم است. این امر به ویژه در جوامع توسعه نیافته، غیر شفاف و جوامعی که دسترسی به اطلاعات در آنها بسیار دشوار است، رایج است. بی دلیل نیست که سریال «دایی جان ناپلئون» در ایران بینندگان زیادی داشت. زیرا جدای از جاذبه های تلویزیونی، از منظر اجتماعی، در روابط فردی، گروهی و سیاسی جزئی از فرهنگ گویش محسوب می شد. این وضعیت تغییر چندانی نکرده است. زیرا عدم اعتماد، کمبود اطلاعات و عدم سواد درک شواهد مربوط به ادعاها همچنان از مشکلات اساسی محسوب می شود. به نقل از خبرگزاری اخبار آنلاینمقاله زیر که در کانال قرار دارددانشکده علوم انسانی«منتشر شده، اشاره ای کلی به ویژگی های تئوری توطئه، دلایل گرایش مردم به تئوری توطئه و پیامدهای اعتقاد به تئوری توطئه دارد که در زیر مشاهده می کنید:
***

تئوری توطئه به مجموعه ای از باورها و مفروضات اطلاق می شود که ادعا می کنند رویدادها یا موقعیت های مهم جهانی توسط گروه ها یا افراد قدرتمند به صورت مخفیانه و با نیت منفی برنامه ریزی و کنترل می شوند. این نظریه ها معمولاً بر این فرض استوار است که حقیقت پنهان نگه داشته می شود و اطلاعات به صورت مخدوش در اختیار عموم قرار می گیرد.

ویژگی های اصلی تئوری های توطئه:

سوء ظن به منابع رسمی: تئوری های توطئه معمولاً ادعا می کنند که منابع رسمی (دولت، رسانه ها، علم) حقیقت را پنهان می کنند.

رازداری توطئه گران: معتقدان به این نظریه ها معتقدند که گروهی قدرتمند و مخفی در پشت صحنه حضور دارند و با هدف خاصی (معمولاً کنترل یا سود) اقدام می کنند.

توضیح ساده برای رویدادهای پیچیده: این نظریه ها گاهی با ارائه توضیحی ساده و جذاب برای رویدادهای پیچیده توجه افراد را به خود جلب می کند.

استفاده از شواهد ناقص یا تفسیرهای نادرست: شواهدی که تئوری‌های توطئه بر آن تکیه می‌کنند اغلب ناقص، گمانه‌زنی یا ارائه نادرست اطلاعات واقعی هستند.

چرا مردم به تئوری های توطئه اعتقاد دارند؟

نیاز به توضیح و کنترل: انسان ها به طور طبیعی به دنبال توضیح رویدادهای پیچیده و غیرقابل درک هستند. تئوری های توطئه با ارائه توضیحی ساده و قابل فهم این نیاز را برآورده می کنند. وقتی مردم با بحران ها یا رویدادهای غیرقابل پیش بینی مانند جنگ، بیماری های همه گیر یا بلایای طبیعی روبرو می شوند، تمایل دارند علت یا شخص را مقصر بدانند. این نظریه ها به آنها حس کنترل و درک می دهد.

بی اعتمادی به نهادها: بسیاری از مردم به دلیل تجربیات شخصی یا تبلیغات منفی به نهادهای رسمی مانند دولت، رسانه یا علم اعتماد ندارند. این بی اعتمادی باعث می شود که افراد به دنبال منابع دیگر اطلاعات و باورها باشند، حتی اگر آن منابع غیر قابل اعتماد باشند.

اثرات شناختی و روانی: تحقیقات نشان داده است افرادی که کمتر از تفکر تحلیلی استفاده می کنند، بیشتر به تئوری های توطئه اعتقاد دارند. آنها به جای بررسی شواهد و تفکر منطقی، به شواهدی اعتماد می کنند که با احساسات یا باورهای شخصی آنها مطابقت دارد.

همچنین افراد تمایل دارند به اطلاعاتی که با باورهای قبلی آنها همخوانی دارد توجه کنند و اطلاعاتی را که با آنها مخالف است نادیده گرفته یا رد کنند. این امر باعث می شود آنها به راحتی شواهد ناقص یا گمراه کننده را به عنوان “اثبات” برای تئوری های توطئه بپذیرند. (سوگیری تایید)

احساس منحصر به فرد بودن: برخی از افراد بر این باورند که به «حقایق پنهان» دسترسی دارند و این باعث می شود که نسبت به دیگران احساس خاص بودن و برتری کنند.

تأثیرات اجتماعی و فرهنگی: انتشار سریع اطلاعات نادرست و تئوری های توطئه در اینترنت و شبکه های اجتماعی، دسترسی مردم به این نوع محتوا را آسان کرده است. الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی نیز تمایل دارند محتوای بیشتری را نشان دهند که با علایق و اعتقادات افراد مطابقت داشته باشد و این باعث تقویت باورهای توطئه‌آمیز می‌شود.

پشتیبانی هویت گروهی: برخی افراد از تئوری های توطئه به عنوان ابزاری برای تقویت هویت گروهی استفاده می کنند. با پیوستن به گروه هایی که به این نظریه ها معتقدند، احساس تعلق و همبستگی می کنند.

احساس بی عدالتی و نابرابری: کسانی که احساس بی عدالتی اجتماعی یا اقتصادی می کنند ممکن است بیشتر مستعد تئوری های توطئه باشند. این تئوری ها می توانند به آنها احساس کنند که مشکلات و نابرابری های آنها نتیجه دستکاری گروه های قدرتمند است.

پیامدهای اعتقاد به تئوری های توطئه:

بی اعتمادی اجتماعی: مردم ممکن است نسبت به نهادهای عمومی (مانند دولت و نظام سلامت) بی اعتماد شوند و این بی اعتمادی می تواند منجر به کاهش مشارکت در فعالیت های اجتماعی سودمند مانند واکسیناسیون یا رای گیری شود.

انتشار اطلاعات نادرست: اعتقاد به تئوری های توطئه می تواند باعث انتشار اطلاعات نادرست و ایجاد سردرگمی در جامعه شود.

تقسیم بندی ایجاد کنید: این باورها می تواند گروه ها را از هم جدا کند و تنش های اجتماعی و سیاسی را افزایش دهد.

به طور خلاصه، تئوری های توطئه به دلیل ویژگی های روانی و اجتماعی انسان ها جذاب هستند. در مواجهه با ناشناخته ها و رویدادهای پیچیده، مردم تمایل دارند به دنبال توضیحات ساده و معنادار باشند، حتی اگر این توضیحات غیر واقعی یا نامعتبر باشند.

216216