متن زیر مروری بر کتاب «نظریه ای در باب دین و شادی؛ دین تاریخی و کنترل مضاعف شادی» نوشته حسن محدثی گیلوایی و الهام قربانی ساوجی است که در پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان شما می خوانید:
دکتر حسن محدثی، نویسنده کتاب، جریان های دینی امروز ایران را در سه گرایش عمده دسته بندی می کند:
1. روند حمایت گرایی مذهبی
2. روند ترمیم گرایی دینی
3. روند بازسازی دینی
در نقل از حاضر ابتدا ویژگی‌های این گرایش‌ها را – برگرفته از متن کتاب – برای مرجع خلاصه می‌کنیم.
روند حمایت گرایی مذهبی
بخش بزرگی از کتاب «دین و سعادت» برگرفته از نقد جامعه‌شناختی جریان حمایت‌گرایی در چهارده دهه اخیر کشورمان است و نویسنده می‌کوشد نشان دهد که چگونه سلطه و سیطره یک نوع خوانش از دین محدود می‌شود. میدان و اجازه خواندن های دیگر را نمی دهد. توانسته پرنده خوش رنگ و آواز خوش را از این دیار به حرکت درآورد و جامعه ای اغلب غمگین و غمگین را پشت سر بگذارد. تمرکز اصلی نویسنده کتاب بر نتایج عملکرد این گرایش در مقوله شادی و نشاط اجتماعی پس از انقلاب اسلامی است:
□ عقل نقش مهمی ندارد و فقط خادم دین است.
□ بیشتر به میراث مدرسی اشاره دارد تا قرآن.
□ حفظ دین را بر عهده سازمان روحانیت می داند.
□ انسان را ذاتاً پاک و متدین و در عین حال مستعد انحراف می داند.
□ وظیفه مؤمنان و حکومت دینی حفظ ایمان مردم است.
□ عدم اعتقاد به تغییر دین و سازگاری با دنیای مدرن.
□ اعتقاد به قرائت واحد و رسمی از دین.
□ کنترل و پالایش اخلاقی با استانداردهای سنتی.
□ نظارت بر سبک زندگی خصوصی افراد.
□ حمله به سنت روشنفکری مدرن.
□ یکسان سازی طرز فکر مردم.
□ ترویج شیوه خاصی از هنجارهای ظاهری (پوشش، رنگ…)
□ پدرسالاری سیاسی و معنوی در نهادهای مختلف.
□ تقبیح ایده ناسیونالیسم مدرن.
□ تسلط ایدئولوژیک بر رسانه ها و آموزش عمومی.
□ احیای فرهنگ سنتی دینی و مبارزه با مظاهر نوسازی غرب.
وی در ادامه به ترویج فرهنگ حزن و سوگواری توسط این جریان اشاره می کند و در نهایت به این نتیجه می رسد که وقتی حکومت با مقتضیات عادی زندگی انسان در تعارض باشد، واکنش هایی را در مردم برمی انگیزد و به مقاومت آشکار و پنهان مردم می انجامد. مردم، که منجر به اعتبار حکومت دینی و احتمالاً اعتبار دین در بین مردم می شود.
روند ترمیم گرایی دینی
نویسنده می گوید که گرایش مرمت گرایی دینی با گرایش حمایت گرایانه در مبانی دینی مشترک است و سپس ویژگی های مرمت گرایان را مطرح می کند:
□ در این جریان عقل عملی فعال است و اقتضا می کند که دین با شرایط متغیر اجتماعی سازگار باشد.
□ تاکید بر تقسیم احکام به اولیه و ثانویه (آیا احکام اولیه را تغییر ناپذیر و احکام ثانویه را تغییر پذیر می داند؟)
□ در احکام ثانویه، اجتهاد درون دینی، استنباطات جدید و کارآمدی دین را با مقتضیات زمان می داند.
□ مواجهه سطحی با مدرنیته (برخی عناصر مدرن پذیرفته شده است) و به گفته نگارنده ترکیب های متضادی مانند دموکراسی اسلامی و … را ایجاد می کنند.
□ در انسان شناسی با حمایت گرایان اشتراکات زیادی دارند (انسان ها ذاتاً دین دارند اما…)
□ او می کوشد تاد را اسلامی کند و آن را در چارچوب آموزه های دینی قرار دهد.
□ آنها مانند بازسازی گرایان به آزادی و انتخاب معتقدند، اما انتخابی که به خیر منتهی می شود نه به بیراهه.
□ مهم ترین مسئله متفکر دینی اسلام و مقتضیات زمان است.
□ از سازگاری درونی و بیرونی عقل و وحی دفاع می کند و خود عقل را به عنوان پایه و اساس نمی پذیرد.
□ شادی را به عنوان نسبی می پذیرند. نه دید منفی به شادی دارند و نه دید کاملا مثبت، بلکه نگاه مشروط (طبق شرع و عرف) دارند.
□ شادی را ضروری می داند; مشروط بر اینکه مطابق شوونت اسلامی و با محدودیت های مبهمی مانند لهوی نبودن باشند.
□ در مقایسه با محافظان، احیاگران تنها برای مدت محدودی در پست های کلیدی حضور داشتند.
روند بازسازی دینی
□ سازگاری دین و عقل را می خواهد و می کوشد تصویری عقلانی از دین، حکومت و آزادی ارائه دهد.
□ او احکام را بر دو قسم می داند: اکثراً متغیر و اندکی غیر متغیر و ازلی.
□ فقه را به شدت نقد می کند (فقه اسلام عقب مانده و باید اجتهاد کند).
□ او تفکر سنتی دینی را در حل مشکلات روز ناتوان می داند
□ او می خواهد بنیان اسلامی را تجدید کند.
□ تغییرات مورد نظر رویزیونیست ها را کافی نمی داند.
□ آنها به گذار از سنت به مدرنیته اعتقاد دارند.
□ مبانی مدرنیته را بپذیرید. اما برخی انتقادی و برخی غیر انتقادی.
□ غالباً فقه را ناتوان از رویارویی با ضروریات جدید زندگی می دانند و می خواهند در آن تجدید نظر کنند.
□ دین باید بر اساس مبانی فرامتنی خود بازسازی شود تا بتوان با جامعه مدرن زندگی کرد.
□ ثابت های دین را به صورت حداقلی تعریف می کند.
□ حقوق بشر، دموکراسی و آزادی را آرمان های مترقی می داند.
□ با تفکر دینی سنتی مبارزه کرده و اصلاح دینی را در اولویت قرار داده اند.
□ آنها معتقدند که می توان آموزه های دینی را به روز کرد و قرائتی جدید از دین ارائه کرد که با زندگی امروزی منافاتی نداشته باشد.
□ شادی را امری ضروری می داند و بر خلاف حمایت گرایان و مرمت گرایان بر شادی و به ویژه رفتارهای شاد جمعی تاکید دارد.
□ برخلاف حمایت گرایان، شادی را تنها در چارچوب دین نمی یابند و در منابع مستقل دیگر نیز جستجو می کنند.
□ بازسازی گران کمترین سهم را از نظر مشارکت در تاریخ جمهوری اسلامی داشته اند.
به طور کلی بازسازی گرایی دینی برابر است با پذیرش بازنگری در تفکر سنتی و شکستن اشکال قدیمی دین و ارائه طرحی جدید در چارچوب های جدید به منظور حفظ محتوای دین.
منبع: www.khabaronline.ir
