کتاب آفاق دانایی و تلاش های ارزشی نسل بعد از انقلاب

مثلاً روشنفکران دهه چهل و پنجاه عمدتاً نظر خوبی نسبت به نسل قبلی خود نداشتند. این نظر ناپسند لزوماً با بررسی و ارزیابی همراه نبود تا قضاوت آنها را توجیه کند و به آن نوعی نقد و ارزیابی بدهد. نوعی ابراز سلیقه بود که معمولاً برای نفی عملکرد پیشینیان بیان می شد. نمونه چنین نگرش را می توان در اظهار نظر معروف علی شریعتی درباره سید حسن تقی زاده یافت. در دوره تقسیمات دوگانه ایدئولوژیک همه چیز از قبل قابل روشن شدن بود و نیازی به تفصیل و بررسی جزئیات و تفکیک آثار افراد مختلف نبود.

روشنفکران نسل انقلاب در این زمینه تفاوت عمده ای نیافتند، جز اینکه به برخی از روشنفکران دینی پیش از خود علاقه داشتند و تمجید خود را بر نفی دیگران افزودند. هر چند به مرور زمان آن محبت ها کمتر شد و آن تجلیل ها با انتقاد آمیخته شد.

اما در میان روشنفکران نسل پس از انقلاب در ایران، گفت‌وگو با نسل‌های گذشته بخشی جدی از روند فعالیت‌های فکری و فرهنگی بوده است. روشنفکران دهه 40، 50 و 60 روشنفکران «انقلابی» بودند و انقلاب در هر کجا و هر زمان که اتفاق بیفتد آغاز تاریخ است. آن مذمت ها و تمجیدهای غیرانتقادی بی ارتباط با این دیدگاه نبود. وقتی هیچ گذشته واقعی در افق وجود نداشته باشد، نمی توان سرنخی از نقد آن گذشته به دست آورد. پیشینه انقلاب بیشتر در اسطوره ها است تا تاریخ. همچنین آینده آنها یک تاریخ نیست بلکه یک افسانه است. با تبدیل انقلاب ها به حکومت مستقر، دنیای عمودی اسطوره ها به تدریج جای خود را به مسیر افقی تاریخ می دهد. تاریخ گرایی درک واقعیت بین گذشته و آینده است. زندگی در اینجا و اکنون گفتگوی مداوم با گذشته و آینده است.

تبدیل آن ادراک عمودی به واقعیت‌های افقی زمانی و مکانی است که باعث شده نویسندگان پس از انقلاب ایران آثار زیادی درباره نسل‌های گذشته تولید کنند و به ارزیابی دقیق عملکرد آنها بپردازند. برخی از این آثار به معنای دقیق کلمه انتقادی بوده اند، به این معنا که سازندگان آگاهانه یا حتی ناخودآگاه و متاثر از شرایط زمانه سعی در یافتن و نشان دادن چگونگی امکان پذیر شدن آثار و ایده های نسل های پیشین داشته اند. این تلاش ها در قالب های مختلف کتاب، مقاله، مقاله، پایان نامه، فیلم مستند و گفتگوی مستقیم و حضوری ارائه شده است.

مجموعه کتاب هایی که به کوشش ستودنی دوست روشنفکر و دغدغه مندم حامد زارع منتشر شده است، نوعی اخیر از تلاش های ارزشی نسل پس از انقلاب است.
او با این کتاب‌ها فرصتی را فراهم کرده است تا خود را در گفت‌وگوی صمیمی با برخی از بزرگان عرصه اندیشه و دانش ایران معاصر ببینیم و از آنان بشنویم و به شنیده‌هایمان فکر کنیم.
خوشحال و سپاسگزارم که انتشار این مجموعه ادامه پیدا کرد و اکنون عملاً به نسل دوم فرهیختگان، پژوهشگران و مدیران فرهنگی رسیده است. با گذشت زمان ارزش ثبت خاطرات و تأملات این مجموعه از اهالی فرهنگ و اندیشه و قلم ما آشکارتر می شود.

* این متن توسط دکتر محمد منصور هاشمی استاد دانشگاه و پژوهشگر فلسفه برای مراسم رونمایی از کتاب آفاق دانایی در گفتگو با دکتر رسول جعفریان و به کوشش حامد زارع نوشته شده است.