کجا هدر می دهیم؟/ تفاوت زباله و ضایعات

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، فرقه امام سجاد علیه السلام از خداوند می خواهند که در دعای مکارم الاخلاق از اسراف خودداری کند. اسراف، زیاده روی در مصرف منابع است و در قرآن، اسراف کنندگان برادر شیطان معرفی شده اند. اسراف یعنی مصرف بیش از حد مجاز و اسراف یعنی مصرف بی دلیل. امام صادق (علیه السلام) و امام علی (علیه السلام) بر این نکته تأکید دارند که از مال به درستی استفاده شود و در اختیار فقرا قرار گیرد.

به نقل از خبرگزاری «حوزه»، مرحوم آیت‌الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه، در یکی از درس‌های اخلاق خود، موضوع «عواقب اسراف در زندگی انسان» را مطرح کردند که متن آن به شرح زیر است:

امام سجاد علیه السلام در دعای مکارم الاخلاق از خداوند می خواهد که او را از اسراف و اسراف حفظ کند و می فرماید: «وَ أَحْفُوا مِنْ أَسْرافً».

اسراف یکی از گناهان کبیره در اسلام است و بر اساس آموزه های دینی باید از آن پرهیز کرد.

در این مقاله به مفاهیم اسراف، اسراف و تفاوت آنها پرداخته شده و همچنین نحوه برخورد با این رفتارها در قرآن و حدیث مورد بررسی قرار گرفته است.

تعریف اسراف

اسراف در لغت به معنای تجاوز از حد است.

در اصطلاح شرعی، اسراف به معنای مصرف بیش از حد منابع در زمینه های مختلف مانند خوردن، آشامیدن، صحبت کردن و یا حتی ادعای بی مورد است.

اسراف تنها به مسائل مالی و مصرفی محدود نمی شود و در بسیاری از شئون زندگی انسان ظاهر می شود.

مثلاً اگر انسان چیزی بگوید که در شأن او نیست، این هم اسراف محسوب می شود.

اسراف و ارتباط آن با شیطان

خداوند در قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ أَخَدُونَ الشَّیاطِینَ» (الاسراء: 27).

این آیه به خوبی نشان می دهد که اسراف کنندگان به نحوی با شیطان طرف هستند.

همان طور که شیطان از حد خود و نعمت های خدا گذشت و آن ها را نادرست مصرف کرد، اسراف کنندگان نیز همین گونه رفتار می کنند.

فراتر رفتن از حدود الهی در استفاده از نعمت ها و امکانات، انسان را به برادر شیطان تبدیل می کند.

تفاوت اسراف و اسراف

بین اسراف و اسراف تفاوت های مهمی وجود دارد. اسراف یعنی مصرف بیش از حد مجاز.

به عنوان مثال، اگر فردی در مهمانی بیش از نیاز خود غذا تهیه کند، این رفتار اسراف کننده است.

اما ضایعات یعنی مصرف بی مورد و غیر ضروری. مثلاً اگر انسان بیهوده در جایی خرج کند که نیاز و حکمت شرعی ندارد، اسراف است.

بنابراین در اسراف، مصرف جایز است، اما بیش از حد مجاز مصرف می شود، اما در طبر، اصلاً نیازی به مصرف نیست و به همین دلیل، نادرست و حرام شمرده می شود.

اسراف در قرآن و داستان فرعون

در قرآن در سوره یونس آیه 83 آمده است: «وَ الْفَرْعُونَ فِی الْأَرْضِ عَلَى الْأَرْضِ وَهُوَ لِلْمُسْكینین» (یونس: 83).

خداوند فرعون را از اسراف کنندگان معرفی کرده است. علت این لقب تخطی از حد الهی و ادعای الوهیت او بود.

در واقع حد الهی برای فرعون بندگی خدا بود، اما او از این حد گذشت و خود را خدا معرفی کرد.

در ادامه خداوند سه ویژگی مهم برای فرعون ذکر می کند: ولخرج، ظالم و کافر.

اسراف فرعون باعث ظلم و کفر او شد، زیرا به دنبال اسراف او حق را زیر پا گذاشت و به بیراهه رفت.

اسراف حتی در سخاوت جایز نیست. خداوند به مردم دستور داده است که منابع مالی خود را به اندازه و در جای مناسب خرج کنند.

اگر انسان در جایی که نیازی به آن نیست خرج کند این نیز نوعی اسراف محسوب می شود.

بنابراین حتی در بخشش و کمک به دیگران نیز باید مراقب بود و از اسراف پرهیز کرد.

روایت امام صادق (علیه السلام) در مورد اسراف

ابان بن تغلب نقل می کند که وقتی به حضور امام صادق علیه السلام رسید، فرمود:

«اى ابان عطارى، خداوند آنچه را از آبروى خود عطا كرده، به او داده و او را از زيان رساندن او باز داشته است، نه، بلكه مال مال خداست، در نظر مردم گم شده است. 4، ص 100)

امام صادق (علیه السلام) در این حدیث تأکید می کند که مال مال خداست و امانتدار آن انسان ها هستند.

خداوند به مردم پول می دهد تا از آن به درستی استفاده کنند و باید در استفاده به اندازه و در جای مناسب مراقب باشند.

حضرت نیز تأکید می کنند که مصرف پول باید معتدل و متعادل باشد و اگر از حد خارج شود، اسراف می شود.

قارون یکی از شخصیت های تاریخ بنی اسرائیل، نمونه ای از افرادی است که به دلیل زیاده خواهی و غرور از راه راست منحرف شده است.

او از نزدیکان حضرت موسی علیه السلام بود و خداوند علم کیمیا را به او آموخت، اما پس از مدتی از حضرت موسی جدا شد و وارد راه فساد و کفر شد.

در برخی از روایات آمده است که تنها کلیدهای گنج قارون را یازده تا بیست و پنج شتر حمل می کردند. او ثروت های زیادی داشت، اما این ثروت ها آزمایشی از جانب خداوند بود.

نه اینکه خدا کسی را دوست دارد، بلکه به او مال می دهد. بنابراین، ثروت همیشه برای انسان امتحان است و نباید آن را نشانه محبت خاص خداوند دانست.

مسئولیت ثروتمندان در قبال فقرا

حضرت علی (علیه السلام) در نهج البلاغه می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَجْعَلْ عَلَیْهِ الْأَغْنِیَ أَمْلَ الْمُسْكَرِینَ…» (نهج البلاغه، حکمت 403).

حضرت علی (علیه السلام) در این سخنرانی تأکید می کند که مال اغنیا مال خداست و باید برای کمک به فقرا از آن استفاده کرد.

خداوند در قرآن می فرماید فقیر خانواده خدا و ثروتمند یاور خدا هستند. پس بر ثروتمندان واجب است که از مال خود به فقرا کمک کنند.

متأسفانه برخی از ثروتمندان فکر می کنند که این مال آنهاست و به خاطر تلاش شخصی آنها بوده است در حالی که خداوند از این دیدگاه راضی نیست.

در ادامه روایت امام صادق علیه السلام آمده است که اگر انسان مازاد مال خود را به فقیر بدهد، آنچه مصرف می کند حلال است، اما اگر به این دستور عمل نکند، مصرف او حرام است. .

در سوره اعراف آیه 31 آمده است: «کلوا واشربوا و لا تصرفوا…» (اعراف: 31).

خداوند در این آیه به مردم دستور می دهد که در خوردن و آشامیدن اسراف نکنند.

مثلاً اگر فردی ده مهمان داشته باشد و سی نوع غذا برای آنها تهیه کند و بعد از مهمانی بقیه غذا را دور بریزد، این رفتار اسراف محسوب می شود; بنابراین در همه زمینه ها باید از اسراف پرهیز کرد.

همچنین در سوره زخرف آیه 32 آمده است: «ما در زندگی دنیا بین آنها قسم نخوردیم…» (زخرف: 32).

خداوند در این آیه به مردم یادآوری می کند که دنیا و نعمت های آن را بین مردم تقسیم کرده و این تقسیم بندی ها برای آزمایش است.

هر کس باید نسبت به آنچه خداوند به او داده است مسئول باشد و از هدر دادن آن بپرهیزد.