الزامات درآمد و هزینه در سبک زندگی اسلامی

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، با توجه به آیه 58 سوره ذاریات; او روزی دهنده و صاحب قدرت و قدرت خداوند است.

به روایت شفقنا، در کامل ترین دین الهی معتقدیم که خداوند یگانه خالق همه مخلوقات است و ادامه حیات هر موجودی در دست اوست و تنها روزی دهنده اوست. قابل تأمل است که آیا با توجه به رزق الهی باز هم باید دخل و خرج خود را محاسبه کنیم؟ چگونه می توان این دو را با هم ترکیب کرد؟ در جامعه امروزی معمولاً هزینه ها و نیازها بیشتر از درآمدهاست و باید برای حفظ تعادل بین درآمد و هزینه برنامه ریزی کرد. آیا دین کامل ما راهکارهایی برای سبک صحیح انفاق در معارف اسلامی و زندگی دینی دارد؟

در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین دکتر عباس شفیع نژاد، مدیر گروه فقه اقتصادی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) به دنبال یافتن پاسخی برای این سوالات هستیم. در مورد مقتضیات دخل و خرج در اسلام توضیحات خوبی دارد.

حرکت از شما، برکت از جانب خدا

دکتر شفیعی نژاد می گوید: خداوند متعال مسبب همه پدیده هاست. یعنی عامل اصلی رزق و روزی به عنوان یکی از پدیده ها به خداوند متعال برمی گردد. در آیه 6 سوره هود داریم: «ما فی الارض الا رزق الله» یعنی هیچ موجود زنده ای در زمین نیست مگر اینکه روزی آن بر خدا باشد یا در آیه 58 سوره ذاریات خداوند خود روزی دهنده قوی است. رزق و روزی نکته دیگر اینکه در عالم طبیعت، منابع رزق و روزی موجودات زنده از سوی خداوند متعال پیش بینی شده است، نه اینکه چون خداوند روزی دهنده است، پس نیازی به تلاش و برآورد معیشت و محاسبه دخل و خرج نباشد. این جمله معنایی ندارد و عنوان آن به دلیل عدم درک برخی از ابعاد توحید و توحید افعال است.

وی به روایاتی در این زمینه اشاره کرد و ادامه داد: در روایتی از امام باقر(ع) نهایت کمال انسان را در درک عمیق دین، صبر و تحمل رنج و سنجش و محاسبه هزینه زندگی داریم. یا قول مهمی از امام رضا علیه السلام داریم: هیچ بنده ای حقیقت ایمانش را کامل نمی کند مگر اینکه سه خصلت داشته باشد; دین، نیک اندیشی در زندگی و صبر در بلاها و بلاها. محاسبه هزینه زندگی اخلاق عملی محسوب می شود.

حداکثر تولید و تلاش در اسلام

این استاد اقتصاد اسلامی در پاسخ به این سوال که محاسبه و قدردانی دقیق از معاش خوب که در روایات ذکر کردید چیست، بیان می کند: در این مورد کلیاتی داریم که هم به مسائل فردی و هم به مسائل اجتماعی اشاره دارد. در زمینه فردی، در روایات، بر موضوع تولید و تلاش حداکثری برای تولید و استفاده از منابعی که خداوند متعال در دنیا برای حداکثر تولید قرار داده است، تأکید فراوان شده است. در شرع ما محدودیت هایی در مصرف وجود دارد. اسراف و اسراف حرام است و وقتی درآمدی حاصل شد باید تکالیف مالی آن پرداخت شود. تولید محدودیتی ندارد مگر در موارد معدودی که کسب درآمد از طریق آنها ممنوع است.

حجت الاسلام شفیع نژاد تصریح می کند: انسان باید به اندازه توان، بودجه و درآمد خود هزینه کند و محدودیتی در مصرف وجود ندارد. مصرف حداکثری حتی اگر به صورت اسراف و اسراف باشد، در نظام اقتصادی متعارف مورد تاکید است، اما در اقتصاد اسلامی محدودیت هایی در مصرف وجود دارد که بخشی از آن مربوط به مالیات شرعی و دولتی است و بخشی از آن مربوط به مالیات های شرعی و دولتی است. به کیفیت و نحوه مصرف با اشاره به این نوع محدودیت ها، اصطلاحات کلی در زمینه رفتار فردی در مورد مصرف بیان شده است. در حوزه اجتماعی و سطح کلان تاکید می شود که بتوانیم از مولفه ها و معیارهای دیگری برای این موضوع استفاده کنیم. دولت نباید با کسری بودجه مواجه شود. محاسبه دخل و خرج در سطح کلان بسیار حائز اهمیت است زیرا مولفه هایی مانند عدالت اجتماعی یا حفظ ارزش پول ملی که یکی از تاکیدات مهم شرع است و یا احترام به مال مردم و آسیب نرسیدن به اموال مردم و هدر رفته بنابراین محاسبه درآمد و هزینه علاوه بر بعد فردی و فردی در بعد اجتماعی نیز بسیار حائز اهمیت است. با حفظ ارزش پول ملی می توان از تورم که یکی از آفت های جوامع اسلامی است خلاص شد.

حفظ ارزش پول ملی با سازوکارهای اقتصادی اسلامی

مدیر گروه فقه اقتصادی مرکز فقه امام اطهر(ع) درباره حدود مدیریت اقتصادی و دقت در هزینه ها نیز توضیح می دهد: حد مدیریت اقتصادی در بعد فردی و کسب درآمد، تاکید بر تولید حداکثری است. البته به این معنا نیست که انسان از امور ضروری زندگی مانند عبادت، تفریح ​​یا استراحت دوری کند و فقط به دنبال کسب درآمد باشد. آن چیزها در جای خود، اما تلاش برای به حداکثر رساندن درآمد، چه از طریق استفاده از سرمایه، چه کار و تلاش مورد تایید است. محدودیت هایی در مصرف وجود دارد و مصرف باید متعادل و کافی باشد. کفایت سطح بهینه مصرف در نظام اقتصادی است. لازم به یادآوری است که رعایت کفاف صرفاً مصرف کم نیست، بلکه مصرف به جای آن است. شهید صدر (رضی الله عنه) در کتاب «اقتصاد» آورده اند که ملاک مصرف در اقتصاد متعارف حداکثر مطلوبیت و بهره مندی است، اما در اقتصاد اسلامی ملاک مصرف بهینه تأمین نیازهای واقعی است.

وی در پاسخ به این سوال که برای جامعه امروزی که معمولاً هزینه ها و نیازها بیشتر از درآمد است، اسلام چه آموزه هایی برای سبک صحیح دخل و خرج دارد؟ وی همچنین بیان می کند: بخشی از راه برون رفت از این مشکلات بر عهده خود فرد و بخشی نیز بر عهده دولت است. دولت تدبیری بیندیشد تا مولفه های اصلی که از اهداف و پایه های اصلی اقتصاد اسلامی محسوب می شود مانند عدالت اجتماعی، تحقق نیافتن مال و باطل در جامعه، حذف ربا و قمار از جامعه. و به این ترتیب ارزش پول ملی حفظ می شود. برای تحقق این موضوع در اقتصاد اسلامی، تمهیدات پولی و مالی داریم که نتیجه آن حفظ ارزش پول ملی است که در این صورت هزینه ها و نیازها از درآمدها بیشتر نمی شود و عامل اصلی تورم از بین می رود. در بعد فردی نیز برای سبک درست خرج کردن در آموزه های اسلامی راهکارهایی ارائه شده و حدود و حدودی از جمله جلوگیری از اسراف و اسراف و حتی برای اقلام بسیار جزئی مانند خوراک و پوشاک دستور داده شده است.

دکتر شفیعی نژاد همچنین به تبیین الزامات دخل و خرج از منظر اقتصاد اسلامی می پردازد و می گوید: حکومت اسلامی در بعد اجتماعی و حکومتی موظف است ارزش پول ملی را حفظ کند و برای تحقق آن، درآمد و هزینه باید مطابقت داشته باشد. هزینه هایی که دولت برای تامین رفاه می کند مانند آموزش، بهداشت، امنیت و غیره باید با درآمد دولت تطبیق داده شود تا تعادل و عدالت اجتماعی برقرار شود. اگر هزینه ها بیشتر از درآمدها باشد باعث کسری بودجه و تورم، کاهش ارزش پول ملی و سخت شدن زندگی برای مردم می شود. در واقع تطبیق درآمد و هزینه دولت یکی از ارکان مهم حفظ ارزش پول ملی است. رکن دیگر ثبات نرخ ارز است که البته مربوط به محاسبه دخل و خرج خارجی دولت است. درآمد و هزینه دولت باید متعادل باشد. محدودیت های شرعی در حوزه فردی حداکثر تولید و مصرف قرار گرفته است و نباید از آن غافل شد. علاوه بر این در صورت وجود حداکثر تولید اما توزیع نامناسب در مصرف با مشکل مواجه خواهیم شد. باید اقتضائات نظام توزیع را در منظر نظام اسلامی به ویژه بر اساس کتاب اقتصاد مد نظر داشته باشیم تا بتوانیم نظام جامعی برای مقتضیات درآمد و هزینه در بعد فردی و اجتماعی تدوین کنیم.