جایگاه پیری در قرآن و تاریخ اهل بیت(ع) چیست؟

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، پیری یک فرآیند بیولوژیکی است که باعث ایجاد برخی تغییرات طبیعی در بدن و کاهش قدرت انسان می شود. سالمندی در بعد روانی نیز به معنای فرسودگی تدریجی فرد است که باعث کاهش شادابی و نشاط، عزم و اراده، اعتماد به نفس، قدرت ریسک پذیری و احساس مفید و سازنده بودن می شود. (سند ملی سالمندان کشور 1395)

به روایت ایکنا، سالمندان عشق الهی، گوهری بی همتا و ستونی استوار در خانواده هستند; لذا زمینه فیض الهی را فراهم می کنند و با وجود و حضور خود موجب برکت و سعادت می شوند; لذا در دین مبین اسلام از احترام خاصی برخوردارند. اگرچه در عصر حاضر به دلیل تغییرات فراوان در عرصه های مختلف زندگی، ساختار خانواده ها نیز دستخوش تغییراتی شده است، اما همچنان یکی از مهم ترین کارکردهای خانواده مراقبت از اعضای آن است و سالمندان یکی از آنها را

یکی از هنجارهای مثبت اجتماعی که در همه جوامع مطلوب تلقی می شود، تعامل مثبت با دیگران به ویژه سالمندان است.

از سوی دیگر افزایش روزافزون سالمندان در جهان و ایران، موضوع سالمندی و نحوه تعامل با سالمندان را به یکی از موضوعات مهم جوامع بشری تبدیل کرده است. بنابراین ضرورت بررسی آموزه های دینی در خصوص نحوه مواجهه و تعامل با این سرمایه های اجتماعی بیش از پیش احساس می شود.

فرهنگ غرب در مواجهه با سالمندان

میزان اهمیت و احترام به سالمندان در فرهنگ جوامع غربی در مقایسه با فرهنگ غنی اسلامی تفاوت معناداری دارد. وجود خانه های سالمندان فراوان در غرب نشان دهنده جایگاه بسیار متزلزل و تنزل یافته سالمندان در این جوامع است. متأسفانه با فراگیر شدن ارتباطات در عصر کنونی و مواجهه فرهنگ های مختلف با یکدیگر، این دیدگاه در جوامع اسلامی در نتیجه جوامع غربی پدید آمد و تعداد خانه های سالمندان افزایش یافت. این در حالی است که طبق دستورات اکید در فرهنگ اسلامی، فرزندان خانواده موظف به مراقبت همه جانبه از والدین خود هستند.

شأن و جایگاه سالمندان در قرآن

قرآن کریم در آیات متعددی به مراحل مختلف زندگی انسان از جمله دوران جنینی، کودکی، جوانی، پیری و پیری توجه ویژه ای داشته است. خداوند در آیه 54 سوره روم به گذر عمر انسان در زمین اشاره می کند و می فرماید: «خداوند شما را در حالی آفرید که ضعیف بودید؛ سپس بعد از ضعف قوت داد و دوباره بعد از نیرو، ضعف و پیری را قرار داد. ” این آیه آفرینش انسان را دارای سه مرحله از تکامل می داند که از ضعف شروع می شود، به مرحله قوت و قدرت می رسد و پس از مدتی دوباره به ضعف و ضعف روی می آورد.

خداوند در قرآن با استفاده از الفاظی چون شیب، شیخ، کبر و عباراتی چون «ازل العمر» و «وحان العزم» به پیری اشاره کرده و تعدادی از علائم و نشانه های آن را برمی شمارد. پیری؛ مثلاً در آیه چهار سوره مریم به استخوان های ضعیف اشاره شده و در آیات 73 سوره هود و 54 سوره حجر به سفیدی مو و ناتوانی در بچه دار شدن اشاره شده است. همچنین در آیه 23 سوره قصص نیز یکی از عواقب پیری را ضعف و ناتوانی در انجام کارهای سخت بیان می کند.

گذر عمر از جوانی به پیری سنت الهی است; بنابراین سلب برخی حقوق سالمندان و تعامل نامناسب با آنان، موجب حذف این گنجینه های تجربی از جامعه و ارج نهادن به جایگاه اجتماعی آنان می شود.

جایگاه سالمندان در روایات معصومین (علیهم السلام)

نویسندگان مقاله «آداب تعامل مثبت جامعه با سالمندان بر اساس آموزه های قرآن و روایات» (دوفصلنامه علمی تخصصی پژوهش های نوین در آموزه های قرآن و سنت، شماره 4، زمستان 2018) به تحلیل نحوه تعامل و رفتار معصومین (ع) با سالمندان پرداخته است. مقاله ای به با بررسی سنت خود در این زمینه به استراتژی و جهت گیری کلی برخورد با سالمندان دست خواهند یافت. معصومین علیه السلام حمایت از سالمندان را ارزشی الهی، دینی و اخلاقی می دانند و سالمندان را شایسته احترام می دانند. به گفته وی رعایت خوش اخلاقی با سالمندان باعث ارتقای سلامت روانی آنها می شود که باعث افزایش عزت نفس آنها می شود.

پیامبر (ص) در این باره می فرماید: «احترام به مسلمانان سفیدپوست، احترام به خداست». (کلینی، الکافی، ج 2، ص 165) امام سجاد (علیه السلام) نیز می فرماید: «به بزرگان احترام بگذارید چون پیر هستند». با او آرام، آرام و آهسته رفتار کنید و وقار او را نیز بالا ببرید. زیرا او پیش از تو وارد اسلام شد.» (یثربی، سلسله رسائل حقوق امام سجاد علیه السلام، ص 401)

از دیدگاه پیامبر اکرم (ص) افزایش سن افراد موجب نزول بیشتر رحمت الهی می شود. امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: «وقتی مؤمن به 50 سالگی رسید، خداوند حسابش را سبک می کند و وقتی به 60 سالگی رسید، خداوند توفیق توبه را به او می دهد، وقتی به 70 سالگی رسید. سن، خدا و اهل بهشت ​​او را دوست خواهند داشت و هنگامی که به 80 سالگی رسید، خداوند به او دستور دهد که اعمال نیکش را بنویسد و بدی هایش را بزداید. در سن 90 سالگی خداوند گناهان گذشته و آینده او را ببخشد و در زمره اسیران خدا در روی زمین قرار گیرد.» (کلینی، الکافی، ج 8، ص 108)

از این بیانات معلوم می شود که پیری مورد احترام و تکریم بزرگواران معصومین (علیه السلام) بوده است; از این رو، از منظر مکتب اخلاقی اسلام، در کنار سایر ارزش ها و معیارهایی که برای تکریم و تکریم وجود دارد، سالمندی و بالغ بودن یکی از معیارها و مصادیق مهم حفظ کرامت انسانی به شمار می رود.

پیامبر (ص) در روایتی دیگر می فرماید: «به سالمندان بزرگوار نگاه کنید، زیرا تکریم سالمندان، تکریم خداست و هر که آنان را گرامی ندارد، از ما نیست». (طبرسی، مشکوه الانوار، ص 893) در روایتی مشابه، امام صادق علیه السلام نیز به تکریم و تکریم سالمندان اشاره کرده و می فرماید: «تکریم مومن ریش سفید، تکریم خداست و هر که مؤمنی را تکریم کند، اساساً خدا را گرامی داشته و هر کس مؤمنی ریش سفیدی را خوار کند، خداوند قبل از مرگ او را نزد او می فرستد. او را تحقیر کنید.

سالمندان به مرحله ای رسیده اند که در مجامع عمومی و خصوصی نیازمند احترام، تکریم، محبت و توجه هستند. سیره و سیره انبیاء(ع) در برخورد با سالمندان نیز همین بوده و مردم را به رعایت موازین زیر در برخورد با سالمندان راهنمایی می کردند:

– پیشی گرفتن در سلام دادن به سالمندان

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «کوچک به بزرگتر سلام کند». (کلینی، الکافی، ج 4، ص 463) همچنین مصداق دیگری از احترام به سالمندان را عدم سخن گفتن در برابر او می داند و می گوید: «روزی دو مرد پیر و جوان نزد پیامبر آمدند و آن جوان. مرد در برابر پیرمرد شروع به صحبت کرد و گفت: اول، بزرگتر.

– تکریم سالمندان در مجالس

احترام و همراهی با سالمندان هنگام ورود به مجالس و مجالس عمومی و خانوادگی یکی از مصادیق تعامل سازنده با سالمندان است و از فضایل اخلاقی به شمار می رود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مجلس را جز برای سه نفر باز نکنید: سالمندان به خاطر سن، دانشمند به دلیل علم و قدرتمندان به دلیل قدرت». (کلینی، الکافی، ج 2، ص 360)

افراد مسن برای امام جماعت ارجحیت دارند

کلینی در الکافی روایتی آورده است که امام صادق علیه السلام یکی از شروط اولویت امام جماعت را سن انسان می داند. از دیگر سفارشات ائمه معصومین علیهم السلام به احترام سالمندان، رعایت مقام آنها در نماز جماعت است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «هرگاه یکی از شما مردم را به نماز اقامه کند، نماز را کوتاه می‌کند، از جمله آن‌ها جوان، پیر، ناتوان و بیمار».

– پیشی نگرفتن از سالمندان

سالمندی همواره با ضعف جسمانی، ناتوانی و بیماری همراه است و در نتیجه سرعت فعالیت سالمندان را تحت تأثیر قرار می دهد. بنابراین لازم است دیگران از سرعت فعالیت خود در تعامل و برخورد با آنها بکاهند; از سالمندان جلوتر راه نروید و آنها را در خوردن و آشامیدن مقدم داشته باشند. وقتی برای او آب آوردند، پیامبر خدا (ص) فرمود: «از بزرگان شروع کن». در بند 44 رساله حقوق سالمندان امام سجاد چنین آمده است: «در هیچ چیز از بالغ سبقت نگیرید و در راه رفتن از او سبقت نگیرید».

– موضع نگرفتن در برابر سالمندان

یکی از مصادیق احترام به سالمند این است که انسان هرگز با او مخالفت و بحث نکند. امام سجاد علیه السلام می فرمایند: «هنگامی که دشمن دارید از رویارویی با افراد مسن بپرهیزید». بنابراین در جاهایی که بین بزرگترها و کوچکترها درگیری و جنگ وجود دارد، بهتر است کوچکترها به سن بزرگترها احترام بگذارند و از موضع گیری در برابر آنها خودداری کنند. اشتباهاتشان خواهد گذشت.

مشاوره با سالمندان

در جامعه اسلامی وجود سالمندان مجرب مایه خیر و برکت است. هیچکس بدون تجربه بزرگان و پیشکسوتان نیست. سالمندان تجربه زیادی بر دوش دارند و از این رو می توانند درس های ارزشمند خود را در اختیار جوانان قرار دهند. حضرت علی (علیه السلام) نصایح سالمندان را بهتر از نظر جوانان شجاع و جسور می داند و در حکمت 86 نهج البلاغه می فرماید: «من عقل و اندیشه پیر را از شجاعت جوان دوست دارم. “