گروه اندیشه: درگیری محوری نه تنها در عرصه سیاست ایران است، بلکه سرزمین بخشی از جوهر زندگی ایرانیان شده است، بلکه بیشتر روشنفکران و دانشگاهیان را نیز در برگرفته است. این موضوع در مقاله فعلی محسن خلیلی که در شماره شانزدهم روزنامه سیاسی منتشر شده است مستثنی نشده است. به نقل از خبرگزاری اخبار آنلاینبا این حال، شایسته است سیاست نزاع را هم در نحوه بیان و هم در نقد مشاهده کنیم و از خود بپرسیم که آیا این نوع «راه حل فکری» به مرحله تولد می رسد؟ اما این مقاله یک جنبه مثبت مهم در خود دارد و آن اینکه تاریخ معاصر ما چه واکنشی نسبت به پیشرفت غرب داشته است؟ می توانید خلاصه ای از یادداشت را در اینجا مشاهده کنید:
***
شعار مشقاسم (پرویز فنی زاده) در سریال دایجان ناپلئون (که بر اساس رمان معروف ایرج مسچی زاد ساخته شد) این بود: “آقا چرا دروغ؟” به گور. داستان کنونی ما شبیه به آن است. با این تفاوت که باید بگویید «آقا! خانم! پیر! جوان! چرا دروغ؟ تا زوال. تاریخ معاصر ایران فاجعه شده است؛ ملت پرکار گرفتار انباشت پول شده است. روایت تاریخ معاصر ایران است. گرفتار در چنگال تمسخرها، آنتروپی، فاجعه.
اگر علی شریعتی (که پیشوای سلسله تنبرداران تر و خشک و شبح و وثمین است و صحیح و سقیم را از مشرق و مغرب جمع کرده است) یک جمله درست گفته است، خطاب به آن است. سوارکار دیگر میدان اکتشاف و اختراع اسراف (جلال آل احمد): می گوید از مرحوم جلال آل احمد پرسیدم مگر نه. قبل از این فکر کنید این بزرگترین و ضروری ترین مسئولیت ماست که هر کاری انجام دهیم و به عنوان یک روشنفکر نظر بدهیم تا ببینیم آیا در عصر صنعتی زندگی می کنیم یا خیر. آیا به دوره بورژوازی رسیده ایم؟ آیا فرهنگ ما یک فرهنگ صنعتی و عقلانی است؟ یا فرهنگ دکارتی است؟ آیا ما در قرون وسطی هستیم یا در عصر اصلاحات دینی؟ در دوران رنسانس یا انقلاب فرانسه؟ پس ابتدا باید تکلیف خود را با خودمان روشن کنیم و مشخص کنیم که در چه مرحله ای از تاریخ هستیم تا رسالت روشنفکران و تکلیف مردم مشخص شود.
شکست تاریخی ایرانیان در برابر روس ها در روزگار پادشاهی قاجار شرایطی را به وجود آورد که جامعه ایرانی نسبت به جامعه فارس احساس حقارت کند. ایرانیان قبل از رویارویی با تمدن غرب فقط از وجود برخی کشورها و مردم در نقاط دوردست اطلاع داشتند و چون در فضایی پر از بی نیازی خودسرانه زندگی می کردند، خود را نیازمند دنیایی دیگر نمی دانستند. دلیل این امر این بود که آنان خود را صاحب تمدنی کهن و با تاریخ پر افتخار می دانستند که روزگاری بزرگ بود و هیچکس جرأت نمی کرد به شکوه و سلطنت آن نگاه کند و همچنین اسلام و مذهب شیعه محیطی را ایجاد کرده بود که در آن آن قوم مغرور به دین پیامبر، نیازی به کفر نمی دیدند.
اما غرب مدرن ایرانیان را طلسم کرد و کاخ شیشه ای توهمات استکباری آنها فروریخت و در عوض بنای مستحکم از خود خواری و نوآوری همراه با تعجب و حیرت ساختند. پرکردن خلأ عقب ماندگی و پیشرفت را گامی در مسیر نوسازی تلقی می کردند و زانپاس، جماعت ایرانی، بارها و بارها تلاش های ابتکاری را به میدان می آورد که هر کدام واژه ها، مضامین و مفاهیم خاص خود را به ارمغان می آورد. پدیده ای به نام «پروژه های ناتمام». سیال بودن استفاده از «پروژه های ناتمام» در سیر تحولات تاریخ معاصر ایران، وضعیتی را به وجود آورده است که در آن «انبوهی» از واژه ها و مفاهیم نامتناسب با یکدیگر ظاهر می شوند; انباشت توده ها «آنتروپی» شده و عین زوال و انحطاط شده است; ضایعات و کمبودهایی که به وجود آمده است، قابلیت حرکت به سمت یک فاجعه یا پایان بد (فاجعه) را دارد.
منظور از “پروژه های ناتمام” این است که وقتی ایرانیان فاصله بین عقب ماندگی “خود” و پیشرفت “دیگران” را تشخیص دادند، مجبور شدند واکنش نشان دهند و سعی کنند به نحوی شکاف عمیق ما و آنها را پر کنند.. از این رو ایرانیان از سر درماندگی سه موضع گرفتند: یا به شیوه غربی در پذیرش بی قید و شرط و بدون دلیل «دیگری» و تحقیرآمیز خود و به خاطر معالجه، خود را بر ضد غرب دانستند و درخواست درمان کردند. از یکدیگر این گرایش بسته فکری بین تکنیک و متا تکنیک تمایزی قائل نبود و به خود/دیگری اعتقاد داشت. زیرا او «درون» را نفی و هویت درونی را در حال نابودی یافت. وضعیتی که بر اساس پذیرش و محبوبیت دیگران و طرد و نفرت از خود شکل گرفت. گروهی دیگر که غرب زده بودند، فقط بر تکنیک تمرکز داشتند و معتقد بودند که می توان ابزارها را بدون محتوا گرفت و استفاده کرد. این گروه خیرخواه و متعجب از مقوله تکنیک شگفت زده شدند. اما به این نکته توجه نکردند که مقوله مدرنیزاسیون از تفکر جدید جدا نیست.
متن کامل این مقاله را می توانید در شماره شانزدهم خط مشی بخوانید.
216216
منبع: www.khabaronline.ir
