نویسندگان نباید به جای ائمه فکر کنند و حرف بزنند

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، سعید طاووسی، مدرس و پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع درباره داستان نویسی با موضوع سیره اهل بیت (علیهم السلام) در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: بحث داستان نویسی و رمان نویسی. درباره معصومین (علیهم السلام) و به طور کلی شخصیت های اولیای الهی در کشور ما اثری با سابقه نیست و می توان آن را حرکتی جدید دانست.

وی افزود: یکی از مشکلاتی که این تازگی ایجاد می کند این است که تجربیات موفق اندکی وجود دارد که بتوان از آن به عنوان الگو یاد کرد و ادبیات نظری و دانش زیرساختی درباره این موضوع تدوین نشده است. بنابراین نویسنده ای که وارد این اثر می شود چالش های مختلفی دارد. یکی از اقداماتی که برخی از ناشران فعال در این زمینه انجام داده اند این است که با برگزاری جلساتی بین مورخان یا افرادی که فعالیتشان با محتوای دین مرتبط است سعی در پرکردن این خلأ دارند. برای پر کردن به عنوان مثال، افرادی که عموماً مورخ، فقیه، متکلم یا افراد جامعی نیستند که در چندین زمینه فعال هستند، سعی می کنند این شکاف را از طریق دوره ها یا جلسات آموزشی پر کنند.

این پژوهشگر تاریخ اسلام درباره رعایت خط قرمز در نگارش این نوع کتاب ها گفت: در خصوص رعایت خط قرمز در داستان های دینی باید به دو نکته توجه کرد. اول، فضای رسمی; یعنی مواردی که وزارت ارشاد تحت عنوان حسابرسی اعمال می کند. اما معتقدم در نگارش این داستان ها تقریباً هیچ خط قرمزی وجود ندارد، یعنی خط قرمز خاصی برای رمان و داستان وجود ندارد. خط قرمز کلی که برای همه کتاب ها وجود دارد در نوشتن کتاب های داستانی دینی هم اعمال می شود و چیزی فراتر از آن نداریم، در حالی که باید خیلی بیشتر از این ها باشد. حاصل این سیاست، آثاری است که در سال های اخیر منتشر شده و به نظر من به هیچ وجه نمی توان از آنها دفاع کرد. مثلاً کتاب «حیدر» را می توان مثال زد که با انواع اشتباهات تاریخی نوشته شده است. البته اگر از این اشکالات بگذریم، مهم ترین مشکل این کتاب این است که به زبان اول شخص و از زبان معصوم(ع) در سال 400 نوشته شده است.

نویسندگان نمی توانند به جای ائمه فکر کنند و حرف بزنند

طاوسی در ادامه گفت: نه تنها نویسنده جوان این کتاب، بلکه افراد با تجربه تر نیز نمی توانند برای امیرالمومنین(ع) فکر و صحبت کنند. اندیشیدن با استفاده از کتاب و حدیث و تاریخ; ما اطلاعات کافی برای نگارش کتاب جمع آوری کردیم، اصلاً توجیه درستی نیست، زیرا مطالب کتب تاریخی و مطالب منسوب به حضرت علی (ع) لزوماً صحت ندارد، بنابراین نمی‌توانیم هر آنچه را که در تاریخ طبری می‌خوانیم بیان کنیم. از قول امیرالمومنین علیه السلام

وی ادامه داد: در واقع چنین کارهایی حضرت امیر(ع) را از شخصیتی الهی و ملکوتی که البته در چارچوب های زمینی و انسانی زندگی می کرد به یک آدم معمولی کوچه و بازار تنزل می دهد. یا در رمان بریده بریده نیز همین گونه است، یعنی ادبیاتی که حتی نمی توان آن را عامه پسند دانست و نه تنها کوچه بازاری، بلکه گودالی در میدان است، از زبان اصحاب سیدالسلام بیان می شود. شهدا (ع) و در واقع مشکل تحقیر و تحریف معنوی شخصیت های مهم آغاز اسلام، تاریخ اسلام و تاریخ عاشورا نیز در اینجا رخ می دهد. متأسفانه وزارت فرهنگ و آموزش و پرورش به این نوع کتاب ها نمی پردازد و می بینیم که بارها و بارها منتشر می شود و با وجود انتقادات فراوانی که به این کتاب ها می شود؛ این کتاب ها به صورت مکرر منتشر می شوند. این کتاب ها همچنان به فروش خوبی ادامه می دهند.

این نویسنده گفت: مثلاً در این آثار حتی جنبه هایی مثل خشونت هم وجود دارد. به عنوان مثال، مخاطب هنگام خواندن جنگ های امیرالمومنین و نحوه جنگیدن او تصور می کند که او در حال تماشای یک فیلم وسترن است. یا جنبه های روابط فردی، اجتماعی و خانوادگی پیامبر اکرم را به صورت نادرست نشان می دادند. مثلاً فضای بین حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) را عشق فضای مجازی نشان دادند. البته معصومین ما عاشق بودند، اما عشق حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) آنقدر سطحی نبود که می بینیم هیچ نظارتی بر این کتاب ها نیست و هر وقت جلسه نقد و بررسی برگزار می شود، هیچکسی نیست. صدا به هر جایی می رسد در کتاب بریده بریده، سطحی از مسائل جنسی نامناسب درباره یزید وجود دارد که نمی توان آن را به عنوان یک اثر عاشورایی به مخاطب جوان معرفی کرد.

استفاده از اول شخص در نوشتن در مورد بی گناهان ممنوع است

طاووسی در ادامه گفت: پس خط قرمزی وجود ندارد، زیرا دروغ، تناقضات تاریخی و تحریف نوشته و انجام می شود. همچنین میزان معصومیت کاهش پیدا می کند و گاهی این کتاب ها باعث معصومیت در معصومیت می شود. اما در فضای غیررسمی و افرادی که در این زمینه قلم می زنند، خطوط قرمز جدی وجود دارد. اولاً در زمینه نوشتن از معصومین (علیهم السلام) اساساً استفاده از اول شخص ممنوع است. در واقع ما نمی توانیم به درون معصوم برویم و به جای او فکر کنیم و حدیث نفس کنیم. ما فقط می توانیم موارد محدودی را از منابع موثق در حین کار آن آقایان نقل کنیم.

وی افزود: نوشتن یک کتاب کامل بر اساس اول شخص و از زبان معصومین کاملاً حرام است و بزرگان ما جرات این کار را نداشتند و انجام ندادند. مثلاً آقای حسنبیگی که می خواهد درباره حضرت امیر (علیه السلام) رمان بنویسد، از امروز داستانی درباره نهج البلاغه انتخاب می کند یا مجموعه رمان زیر نظر من توسط نشر بشیر منتشر شده است. بوده است

اختراع یک شخصیت فرعی در یک داستان مذهبی اشکالی ندارد

این پژوهشگر تاریخ اسلام ادامه داد: ابداع شخصیت ثانویه یا تخیل در قسمت های داستان اشکالی ندارد، بلکه باید همین تخیل در چارچوب های درست شکل بگیرد. مثلاً آقای سلمان کدیور در اثر خود پس از 20 سال شهیدی را به شهدای کربلا اضافه کرده است. به نظر من این امکان پذیر نیست زیرا کربلا یک موضوع خاص و تاریخی است و قرار نیست کم و زیاد شود، بنابراین نمی توانیم شهیدی را به کربلا اضافه کنیم. به عنوان مثال در برخی موارد برخی افراد هستند که از خانواده و شغل آنها اطلاعی نداریم، بنابراین در چنین مواردی می توان از تخیل استفاده کرد زیرا به تاریخ آسیب نمی زند. البته این تخیل نباید به کل داستان تاریخی آسیب برساند. به گفته علی حاتمی، واقعیت تاریخی را نباید برعکس کرد.

طاووسی در پایان گفت: آنچه ما معتقدیم معصومین بیان کرده اند، زبان حال است. برای مثال، طبیعی است که فردی که می خواهد برای خداحافظی به میدان برود، آیت الله شبیری در این باره می فرماید، اگر زبان حال به گونه ای باشد که مخاطب احتمال صحت آن را بدهد و به طور قطعی گفته نمی شود، مشکلی در آن وجود ندارد. در سینمای جهان ارزش هنری و تخیلی خودشان است که باعث ماندگاری کارها شده است. مثلا در فیل هایی مثل گلادیاتور چون با هنرش و با استفاده از عنصر تخیل افراد مختلفی را به عنوان مخاطب جذب کرده است. در رمان معصومین هم همین‌طور است، در مورد آدم بی‌گناه هم می‌توان از تخیل به شکلی هنرمندانه استفاده کرد.