فراتاریخی بودن قرآن مبنای اثبات حجیت علمی آن است

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، فریده پیشوایی; مدرس و پژوهشگر حوزه خواهران نهم آذرماه در نشست علمی «اسناد جاودانگی قرآن و ارتباط آن با مرجعیت علمی قرآن» از سلسله نشست های روز دوم همایش ملی مرجعیت قرآن کریم توسط پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن برگزار می شود. موضوع حجیت علمی قرآن یکی از مباحث مرتبط با فلسفه دین است که از دیرباز مورد توجه قرآن پژوهان بوده و با دلایل عقلی و نقلی به اثبات رسیده است.

به روایت ایکنا، وی با بیان اینکه قرآن کریم مانند خورشید و ماه در طول تاریخ پس از نزول خود می درخشد و هدایت می کند، افزود: این هدایت ادامه دارد و تا روز قیامت باقی خواهد ماند. معنای فراتاریخی قرآن نیز به این معناست که مختص زمان و مکان و شرایط خاصی نیست. در قرآن از اسنادی استفاده شده است که از طریق آنها می توان حجیت علمی قرآن را اثبات کرد.

پیشوایی با بیان اینکه اقتدار علمی قرآن به معنای تأثیر معنادار در علوم است، افزود: این تأثیر می تواند از منظر بینش و معرفت یا نقش داور و سنجشگر و… رخ دهد. در مقاله خود شش مورد را تحت عنوان مستندات فراتاریخی بودن قرآن و ارتباط آن با مرجعیت علمی قرآن ذکر کرده ام. این شش عنوان عبارتند از: صدق بیانات قرآن یا امکان تبدیل گزاره های خارجی قرآن به صحیح; دوم، عقلانیت آموزه های قرآن; ثالثاً استفاده از كلمات كلي و شمول; چهارم، سازگاری با نیازهای انواع خاصی از انسان ها. پنجم، ایجاد تعادل بین معنویت و مادیات; ششم، انعطاف با عناوین ثانویه.

این محقق با اشاره به بیانات صحیح قرآن کریم تصریح کرد: ما معتقدیم بسیاری از بیانات قرآن به صورت کلی و واقعی بیان شده است که ضامن فراتاریخی بودن آن حضرت است. قرآن و در عین حال استنباط مبانی و اصول علم را ممکن می سازد. ; مثلاً در آیه 60 سوره انفال می فرماید: و آنچه می توانید از قوت و از بند اسب به آنها وعده دهید. و بقیه آنها را نمی شناسند، خدا آنها را می شناسد و در راه خدا انفاق نمی کنند و به ما ستم نمی کنید.

وی افزود: این مفهوم در قالب یک بیان کلی، مسلمانان را به تسلط بر تمامی قدرت ها و ابزارها برای ارائه قدرت علمی، نظامی و اقتصادی به جامعه اسلامی توصیه کرده است تا دشمنان را بازدارند و بترسانند و از آنها بترسانند. . بودن این جمله راهبردی است و می تواند به علوم مختلف نظامی و امنیتی، اقتصادی، سیاسی و … اشاره داشته باشد. از آیه شریفه می توان فهمید که هدف از این اقدامات باید ایجاد رعب و وحشت در دشمنان خدا و تقویت نیروی انسانی باشد. حکومت خدا می توان فرض کرد که دانشمندان نباید از پیشرفت علمی، اقتصادی و نظامی کشور غافل شوند.

هدف از فعالیت اقتصادی تنها سود مادی نیست

پیشوایی با بیان اینکه حتی این آیه شامل استحکام فرهنگی و اجتماعی نیز می شود، افزود: در آیات آغازین سوره متفین فرمود: ناله لیلمطفیفین; الذین إذا اكتالوا علی النَّاسِ یستوفونَ; و اگر زنان یا همسران خود را از دست بدهند; با القاء ویژگی از این آیات می توان استنباط کرد که کم فروشی در هر تجارتی اعم از معاملات و غیر آن مصداق آیه است; در علم اقتصاد می توان از آن به عنوان گزاره استفاده کرد، مخصوصاً که در آیات ذیل فرمود: علاء یذون اولیک و انها مبعوثه; آیا فکر نمی کنند که می خواهند به قیامت فرستاده شوند؟ یعنی چشم انداز و افق علم اقتصاد نباید فقط سود و زیان مادی کوتاه مدت باشد، بلکه در انجام معاملات باید به آخرت نیز توجه شود. فردی که کمتر در چیزی سرمایه گذاری می کند و در معاملات کمتر می فروشد، به نظر می رسد سود مادی بیشتری به دست آورده است، اما در واقع بازنده اصلی او خواهد بود.

مدرس و محقق جامعه الزهرا با اشاره به خطاب های کلی قرآن افزود: استفاده از کلمات کلی برای بسیاری از علما در استخراج مبانی، اصول و قواعد مفید است. از این کلیت در فقه بسیار استفاده می شود; آیه شریفه گفته است: افوا در عقود. این کلیت در علم سیاست و اقتصاد نیز کاربرد دارد.

پیشوایی با اشاره به سومین سند جاودانگی قرآن یعنی مقتضیات گفت: آیات قرآن منطبق بر فطرت انسان است: «فقیم و واجک للدین حنیفه» اللهم. ولى دين، ولى بيشتر مردم نمى دانند; امور طبیعی در همه انسان ها مشترک است و در هیچ زمانی تغییر نمی کند، بنابراین می توان نتیجه گرفت که در بحث مرجعیت علمی در هر علمی به ویژه علوم انسانی باید به نیازهای طبیعی توجه شود و این موضوع شامل اقتصاد، سیاست، حکومت داری، جامعه و … خواهد بود کمال گرایی، عشق به خدا، عدالت خواهی و… از موارد رایج در نیازهای طبیعی انسان است که می توان در مبانی و اهداف علم و چگونگی تدوین علومی که منجر به شکوفایی استعدادهای انسان و کمال بندگی او.

تعادل بین مادیات و معنویت

پیشوایی ادامه داد: یکی دیگر از مستندهای موازنه مادی و معنویت بود. از آیات قرآن استفاده می شود که آموزه های قرآنی بین نیازهای مادی و معنوی تعادل برقرار کرده است و این تعادل و اعتدال می تواند در مبانی علوم مختلف اقتصادی، روانشناسی، تربیتی و… یعنی هرگونه نابهنجاری، افراطی و غیره مؤثر باشد. افراط در عمل از منظر قرآن مذموم است. به عنوان مثال، معنویت های نوظهور منجر به گوشه گیری و انزوا و دوری از جامعه می شود و طبیعتاً از منظر قرآن مردود است.

پیشوایی با اشاره به عقلانی بودن آموزه های قرآن افزود: آیات بسیاری از قرآن ادراکات و برداشت های عقلی و تجربی را تأیید کرده است و نحوه بیان علم قرآن نیز عقلانی است و گفت: این چیزی است که خداوند به شما نشان می دهد. تا بفهمی.» یا کسانی را که تعقل نمی کنند محکوم کرد؛ از اینجا می توان به حجیت علمی قرآن رسید و گزاره های مورد تأیید عقل بشری می تواند باشد. در مباحث علمی مورد توجه قرار گیرد، مشروط بر اینکه با وحی منافات نداشته باشد.

وی با اشاره به ششمین مستند فراتاریخی بودن قرآن و بحث الزامات و انعطاف عناوین فرعی، تصریح کرد: این موضوع در فقه بسیار کاربرد دارد; ما بحث اورژانس و اورژانس را داریم و در این موارد حکم یا تغییر می کند یا تنزل می کند و می توانیم از این عناوین ثانویه در علم پزشکی و کالبد شکافی و … استفاده کنیم.