فقیهی که معتقد بود مسائل فقهی را باید با نگاه عرفی سنجید

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد ارستا، استاد حوزه علمیه قم به بیان ویژگی های علمی آیت الله سید عبدالعلی سبزواری این فقیه بزرگ پرداخت که مشروح آن را به نقل از شبکه اجتهاد می خوانید:

مرحوم آیت الله سید عبدالعلی سبزواری از بزرگان معاصر بود که علاوه بر فقه و اصول، در برخی دیگر از مباحث حوزوی مانند تفسیر و علوم حدیث نیز صاحب نظر بود.

وی از نظر علمی دارای ویژگی هایی از جمله:

از خصوصیات بارز وی ارتباط عمیق و عمیق با قرآن و متون روایی بود، به گونه ای که تفسیری ارزشمند به نام «محابه الرحمن» از خود به جای گذاشت; چهارده جلد از آن به چاپ رسیده و نمی دانم در زمان حیات شریفشان تمام کرده اند یا نه! آنچه موجود است واقعاً کار ارزشمندی است زیرا اولاً هر آیه را از جنبه های لغوی، فقهی، کلامی و اخلاقی بررسی می کنند و ثانیاً به تفسیر خود نگاهی به تفسیر المیزان دارند بدون ذکر علامه طباطبایی، برخی. از نظریات مرحوم علامه. نقل می کنند و اگر نقدی دارند مطرح می کنند.

قلم ایشان در تفسیر قلم بسیار محکم و پخته ای است و لذا تفسیر ایشان از نعمت رحمان به دلیل دیدگاه های جدید و همچنین به دلیل جامعیت آن و علاوه بر اینها به دلیل نظری که نسبت به آن دارد. دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، تفسیری خاص است و بسیار ارزشمند شمرده می شود.

مرحوم آیت الله سبزواری علاوه بر اینکه انس زیادی با قرآن داشتند و در بحث های فقهی خودشان از این انس با قرآن استفاده می کردند، با روایات اهل بیت نیز انس زیادی داشتند. درود بر او درباره او گفته اند که بحارالانوار – این دائرةالمعارف صد و ده جلدی – را به دقت خوانده بود و چنان با دقت خوانده و در احادیث اهل بیت علیهم السلام تدبر کرده بود که به نقل از نوه اش. – آیت الله سید علی سبزواری – مرحوم آیت الله سبزواری وقتی روایتی می نوشت می شنیدند و تشخیص می دادند که از کدام معصومی صادر شده است و حتی گاهی پیش می آمد که عده ای از اهل علم روایتی از معصومی نقل می کردند و می گفتند نه! این روایت از شخص بی گناه دیگری نقل شده و پس از بررسی مشخص شد که حق با او بوده است.

این قدرت و درکی که به ندرت برای احدی میسر می شود نشان دهنده انس بسیار و عمیق مرحوم آقای سبزواری با سیره اهل بیت علیهم السلام است.

یک فقیه عام

از دیگر ویژگی های ایشان، فهم بسیار خوب و عرفی آن فقیه بزرگ در مسائل فقهی است. در عین حال که در کتاب تفسیر و برخی از مباحث کلامی ایشان دقت های عقلی و کلامی را رعایت کرده اند، اما در مباحث فقهی نگاه عرفی عاقلانه و سنجیده را اعمال کرده اند و در جاهایی از کتب فقهی خود نیز بیان کرده اند. فقه را باید بر اساس فهم متعارف تبیین کرد، زیرا سخنان ائمه علیهم السلام در مباحث فقهی ناظر به فهم رایج است و لذا در مباحث فقهی نباید دقت هایی را که خارج از فهم رایج است ملاک قرار داد.

از دیگر ویژگی های ایشان، نگرش عقلانی ایشان به مسائل فقهی است; بسیاری از احکام فقهی که ایشان در مباحث فقهی کتاب بسیار ارزشمند «مهاز الاحکام» بررسی کرده اند، به فهم عقلی ارجاع داده شده است; از قبیل قاعده لاضرر، نفی ضرر، تسلط، اعتبار رؤیت و حتی قاعده ای مانند تقیه، آن را به فهم عقلی برمی گرداند و بر این اساس نتیجه می گیرد. درست است که فقها نیز به این نکته توجه داشته اند که تعداد قابل توجهی از قواعد فقهی ریشه در فهم منطق دارند، اما در این زمینه به طور وسیعتر و دقیقتر از آنچه دیگران گفته اند، در معرض این موضوع قرار گرفته اند. در این زمینه، علاوه بر قواعد فقهی، همان نگرش را در استنتاجات و احکام فقهی دیگر نیز اعمال کرده اند که در کتاب شریف مهذب الاحکام مطرح کرده اند. یعنی نه تنها در ارجاع قواعد فقهی به فهم عقلی از این روش استفاده کرده اند، بلکه در تعداد قابل توجهی از احکام فقهی نیز به وضوح این نگرش عقلی را اعمال کرده اند.

فقیه جواهری

از دیگر خصوصیات ایشان با توجه به آنچه در شرح حال آن مرحوم آمده است، این است که کتاب «جواهر کلام» را چندین بار به دقت مطالعه کرده و این مطالعه آثار خود را به وضوح در فقه ایشان به جا گذاشته است. آیت الله سبزواری در موارد زیادی از کتاب مهدض الاحکام به کتاب جواهر الکلام اشاراتی داشته اند که بسیار ارزشمند است یعنی نکات بسیار ارزشمند و مفیدی را از سخنان صاحب جواهر استخراج کرده اند. بسیار قابل توجه است

فقیه جامع الشرایط!

از دیگر ویژگی های ایشان، تلاش ارزشمند آن فقیه محترم در دو کتاب «مهزاب الاحکام» و «تهذیب الاصول» در راستای تلفیق اقوال مختلف است; ایشان ثابت کردند که تعدد اقوال در مسائل فقهی و اصولی در بسیاری از موارد قابل کاهش است. یعنی می توان با دقت کلمات را به تعداد کمتری کاهش داد. او سعی می کند نقاط مشترک دیدگاه های مختلف را بیابد و از ضرب کلمات بدون دلیل خودداری می کند.

مختصر نه طولانی!

یکی دیگر از خصوصیات او پرهیز از الحاقات بیهوده است; در برخی از کتب فقهی می بینیم که گاهی یک موضوع به مدت طولانی مطرح می شود بدون اینکه نتیجه علمی قابل توجهی از آن بحث طولانی حاصل شود یا حتی بدون نیاز به بیان تقسیم بندی های مختلف باشد. مرحوم آیت الله سبزواری از طولانی شدن بحث بدون دلیل و بدون نتیجه علمی و نتایج عملی به شدت پرهیز می کنند و از این رو در یک کلام زیبا می فرمایند شاید مباحثی را که بتوان با عبارات کوتاه به نتیجه رساند، اما در برخی از آن ها معلوم شود. کتاب هایی که بی فایده شده اند.

آخرین نکته من در خصوص ویژگی های علمی مرحوم آیت الله سبزواری این است که کتاب «تهب الاصول» ایشان واقعاً کتابی شایسته و شیوا در علم اصول است و آن فقیه بزرگ در پرداختن به نکات عملی بسیار دقت کرده است. علم اصول در این کتاب وجود دارد و انصافاً نکات کاربردی زیادی وجود دارد. او در این کتاب ارزشی را مطرح کرده است که به ندرت در کتاب های دیگر می توان یافت و این یکی دیگر از جنبه های قوت علمی اوست.

یک حقوقدان خلاق

در کنار همه این جهات علمی، ویژگی های اخلاقی برجسته ای که مرحوم آیت الله سبزواری داشتند و به هیچ وجه قصد نداشتند نام خود را مطرح کنند، بسیار مهم است. آن مرحوم فقیهی بسیار مهربان و متواضع بود که عمری را صرف ترویج معارف اهل بیت علیهم السلام کرد.

آنها بعد از مرگشان بیشترین شهرت را به دست آوردند، در حالی که با آن جنبه های علمی برجسته می توانستند در زمان حیاتشان خیلی برجسته تر باشند، اما دنبال این چیزها نبودند.