روایتی از رابطه دین و سیاست در حوزه

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغانکتاب شریعت شهر; تألیف رضا تاران دانش آموخته حوزه علمیه قم و دکترای علوم سیاسی که در پژوهشکده اندیشه دینی معاصر انجام شد و توسط انتشارات نگاه مسائل در تیرماه 1403 به چاپ رسید.

ایکنا نوشت: هدف از کتاب شریعت شهر روایتی از سیر تحول اندیشه سیاسی در حوزه علمیه قم تحقیقی برای شناسایی، توصیف و دسته بندی اندیشه ها و اندیشه های سیاسی حوزه علمیه قم در دوره کنونی است.مفهوم اندیشه سیاسی تلاش روشمند برای پاسخگویی به پرسش های سیاسی و حل مشکلات حوزه قدرت در این تلاش ها ممکن است از روش های مختلفی مانند فقه، فلسفه، گفتار یا تاریخ استفاده شده باشد و از نظر نگارش، نویسنده مقاله کوتاهی نوشته باشد. ایده در قالب مقاله یا کتاب حوزه علمیه قم است و جنبه عینی آن در نظر گرفته نمی شود.

به همین دلیل هر اندیشه و اندیشه سیاسی که در حوزه علمیه قم مطرح و مطرح شده باشد در این پژوهش جای دارد. همچنین ممکن است نویسنده یا ایده پرداز، تحصیلات رسمی حوزوی نداشته باشد یا خود را متعلق به روحانیت نداند، اما ایده او در حوزه مطرح شده و واکنش هایی را در پی داشته و پس از مواجهه با آن، ایده ای مطرح شده است. دوباره در حوزه علمیه شکل گرفت. باشد

تمام اندیشه های سیاسی ارائه شده در این اثر، تفاسیر دینی است که با استدلال های کلامی توجیه می شود. این پژوهش از نظر تاریخی به سال های 1285 تا 1401 یعنی سال های پس از مشروطه پرداخته است، هرچند تاکید اصلی آن بر دوره جمهوری اسلامی است. پرسش اصلی در این پژوهش این است که برداشت نویسندگان و محققان در ایران معاصر از اندیشه سیاسی اسلامی چگونه است؟

در رابطه دین و سیاست سه دیدگاه وجود دارد: دیدگاه اول دین را حداکثری می داند و از جامعیت دین صحبت می کند. به اعتقاد قائلین به رویکرد حداکثری، اسلام برای زندگی انسان برنامه جامعی دارد و سیاست نیز جزئی از زندگی انسان است. در چنین نگرشی، سیاست تابعی از دین خواهد بود; سیدمحمدباقرصدر، حسینعلی منتظری، عبدالله جوادی آملی، محمدتقی مصباح یزدی، محمد یزدی و محمدمهدی میر باقری از جمله معتقدان به رویکرد حداکثری هستند.

دیدگاه دوم رویکردی حداقلی دارد. بر اساس اعتقاد آنان، خداوند برای زندگی انسان ارزش های کلی ترسیم کرده است و انسان باید زندگی سیاسی خود را با عقل خدادادی سامان دهد. مهدی بازرگان، مهدی حائری یزدی، عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری را می توان از معتقدان به این رویکرد دانست.

دیدگاه سوم نه حداکثر و نه حداقل بلکه راه میانه را پیشنهاد می کند. بخشی از امور زندگی انسان از جمله سیاست را خداوند بر انسان نازل کرده است و بخشی دیگر از زندگی سیاسی را باید عقل اداره کرد. محمدحسین نائینی، سیدمحمدحسین طباطبایی، مرتضی مطهری، سیدمحمدعلی ایازی، سیدصادق حکیت، کاظم قاضی زاده، داوود فیرهی و سروش محلاتی از چنین رویکردی دفاع می کنند.