حضرت معصومه (سلام الله علیها) در 23 ماه ربیع الاول سال 201 هجری قمری وارد قم شد. پس از آنکه مامون عباسی در سال 200 هجری امام رضا (علیه السلام) را به خراسان دعوت کرد، حضرت معصومه (علیها السلام) به همراه عده ای از برادران و نزدیکان خود پس از یک سال برای دیدار برادرش وارد ایران شدند.
این سفر چه دستاوردهایی برای ایران داشت و چه نقش و تاثیری در تاریخ اجتماعی ایران داشت؟ در منابعی چون «عیون اخبار الرضا» و «بحارالأنوار» به پیشگویی های پیامبر (ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) درباره سفر حضرت معصومه (س) به ایران و کرامت آن حضرت اشاره شده است.
آیا این روایات صحیح است؟ برای پاسخ به این سوالات دکتر طاهره محسنی ما رفتیم ایشان دارای دکترای تفسیر تطبیقی از دانشگاه قم و عضو هیئت علمی و مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه امام صادق هستند.
گفتگو با این مطلب استاد حوزه و دانشگاه از پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان شما می خوانید:
برای پرداختن به دلایل و زمینه های هجرت حضرت معصومه (س) به قم، خوب است نگاهی به اوضاع مدینه بعد از هجرت امام رضا (علیه السلام) به سرزمین طوس بیندازیم. می دانیم که حضرت معصومه (س) خواهر امام رضا (علیه السلام) در آن شرایط در مدینه زندگی می کرد. اوضاع سیاسی و اجتماعی در آن زمان چگونه بود؟
پس از هجرت امام رضا (ع) به ایران، اوضاع مدینه تحت تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی قرار گرفت. امام رضا علیه السلام به دعوت مأمون عباسی به خراسان رفت و همین امر شیعیان و پیروان اهل بیت را در مدینه احساس نگرانی و ناامنی کرد.
در این مدت فشارها و آزارها بر شیعیان افزایش یافت. مامون درصدد تحکیم حکومت و تسلط خود بر شیعیان برآمد و همین امر باعث شد تا برخی از شیعیان مدینه به دلیل ترس از آزار و اذیت به سکوت و انزوا روی آورند.
با این حال مدینه همچنان یک مرکز مهم علمی و مذهبی باقی ماند و علما و شخصیت های بزرگ دینی در آنجا به فعالیت خود ادامه دادند. همچنین ارتباط و مکاتبات بین شیعیان مدینه و امام رضا در خراسان ادامه یافت و این ارتباطات به ترویج تربیت دینی و تقویت پیروان اهل بیت کمک کرد.
اما چرا حضرت معصومه (س) به ایران هجرت کردند؟ این سفر چه تاثیراتی بر مردم ایران داشت؟
حضرت معصومه (س) که دختر امام موسی کاظم (علیه السلام) و خواهر امام رضا (علیه السلام) است، در زمان حکومت مأمون عباسی به ایران سفر کرد و در شرایطی انجام شد که شیعیان. تحت فشار و آزار و اذیت بودند. او به دلیل شرایط خاصی که در آن زمان وجود داشت به ایران سفر کرد. وی به عنوان شخصیتی مهم در تاریخ اسلام و اهل بیت به ترویج تربیت دینی و کمک به شیعیان پرداخت. سفر او به ایران به ویژه شهر قم به دلیل استقبال مردم و نیاز به راهنمایی های دینی بود و می خواست در شرایط سخت به آنها کمک کند.
علت اصلی آن حضرت ملاقات با برادرش امام رضا (ع) و نیز ترویج تعلیمات دینی بود. در راه قم بر اثر بیماری در ساوه توقف کرد و سرانجام در قم به رحمت خدا رفت.
حضور آنان در قم باعث شد تا این شهر به عنوان یکی از مراکز مهم علمی و مذهبی شیعه شناخته شود و پس از آنان علمای بزرگ بسیاری در این شهر به تحصیل و تدریس پرداختند.
آیا شرایط خاص سیاسی و اجتماعی مدینه باعث هجرت حضرت معصومه (س) از دیار اجدادش نیز شد؟ به هر حال می دانیم که اجداد آن حضرت در مدینه زندگی می کردند.
درست است؛ یکی از مهم ترین دلایل این سفر شرایط خاص سیاسی و اجتماعی آن دوران بود. همانطور که گفته شد پس از هجرت امام رضا (علیه السلام) به خراسان و تحت فشار قرار گرفتن شیعیان، تصمیم گرفت برای پیوستن به برادر و ترویج تعلیمات دینی و کمک به شیعیان به ایران سفر کند.
سفر او به قم به ویژه به دلیل استقبال مردم و نیاز به راهنمایی های دینی صورت گرفت. همچنین به عنوان شخصیتی مهم در تاریخ اسلام و اهل بیت در صدد تحکیم روابط دینی و اجتماعی بین شیعیان برآمد.
ایجاد مرکز علمی و دینی را از دیگر اهداف سفر حضرت معصومه (س) به قم عنوان کردید. آیا این هدف محقق شد؟
بله سفر معظم له به قم باعث شد این شهر به عنوان یک مرکز مهم علمی و مذهبی شناخته شود. حضور او و آثار مثبت آن به رشد و توسعه علم و دانش در این شهر کمک کرد.
در واقع می توان گفت که این هدف در کمال تعجب محقق شد. حتی پس از تشییع پیکر مطهرش در قم، این شهر به یکی از مراکز مهم علمی و مذهبی تشیع تبدیل شد. وجود حضرت معصومه (س) برکات فراوانی را برای قم به ارمغان آورد و کم کم این شهر مرکز تجمع علما، دانشمندان و طلاب علوم دینی شد.
از دوره های مختلف تاریخی حوزه های علمیه قم شکل گرفت و تا به امروز یکی از بزرگترین و معتبرترین مراکز آموزشی جهان تشیع به شمار می رود.
در عین حال، حرم حضرت معصومه (س) همواره مورد توجه علما و زائران بوده و طی قرون متمادی علمای برجسته ای در قم به تدریس و ترویج معارف اسلامی پرداخته اند. به همین دلیل، هدف علمی و دینی سفر حضرت معصومه (س) به قم به خوبی محقق شده و آثار آن همچنان در شکوفایی علوم اسلامی قابل مشاهده است.
هدایت دینی در بین شیعیان قم با سفر حضرت معصومه چگونه محقق شد؟
توجه داشته باشید که در آن زمان نیاز به رهبری و هدایت دینی در میان شیعیان احساس می شد. سفر حضرت معصومه (س) به قم نه تنها در تحکیم جایگاه علمی این شهر مؤثر بود، بلکه نیاز امامت دینی و هدایت شیعیان را به نحوی خاص برآورده کرد.
در آن زمان شیعیان ایران و به ویژه قم با چالش های مختلفی از جمله فشارهای سیاسی و مذهبی خلفای عباسی مواجه بودند. وجود حضرت معصومه (س) در عین حال نماد معنوی و مذهبی برای شیعیان بود، مانند چراغی بود که شیعیان از نظر روحی و معنوی به آن پناه می بردند.
شخصیت ایشان به عنوان فرزند امام کاظم (علیه السلام) و خواهر امام رضا (علیه السلام) نزد شیعیان از جایگاه و احترام خاصی برخوردار بود. او الگوی ایمان، پاکی و تعهد به اهل بیت(ع) بود که موجب تقویت روحیه دینی و معنوی شیعیان قم شد.
از سوی دیگر این سفر تاریخی پیوند شیعیان قم و اهل بیت را تقویت کرد زیرا حضور وی به عنوان یکی از فرزندان خاندان اهل بیت، پیوند عمیق تری را بین شیعیان این منطقه و اهل بیت ایجاد کرد. آل بیت. این پیوند معنوی و ارتباط با پیامبر (ص) باعث شد تا مردم قم بیشتر به راه اهل بیت هدایت شوند و با جدیت بیشتری به تعالیم آن حضرت عمل کنند.
شبهه دیگر در سفر معصومه به قم، اشاره به پیشگویی های پیامبر و سایر ائمه درباره این سفر است. آیا این پیشگویی ها مستند هستند؟
بله، در متون تاریخی و روایات اسلامی پیشگویی هایی درباره سفر حضرت معصومه (س) به ایران و اهمیت آن آمده است. برخی از این احادیث از پیامبر اسلام (ص) و ائمه معصومین (علیهم السلام) نقل شده است.
مثلاً در برخی از روایات آمده است که پیامبر اسلام در مورد مقام و منزلت حضرت معصومه و تأثیر آن حضرت در ترویج معارف دینی و کمک به شیعیان پیشگویی کرده است. همچنین ائمه معصومین نیز به اهمیت سفر آن حضرت و آثار مثبت آن در جامعه شیعه اشاره کرده اند.
در روایتی از پیامبر (ص) نقل شده است که فرمودند: به زودی دختری از نسل من در سرزمینی به نام قم دفن می شود. هر که او را زیارت کند بهشت بر او واجب می شود. این روایت در منابع معتبر شیعه از جمله کتاب «بحار الانوار» آمده است. این حدیث اهمیت معنوی قم و مقام والای حضرت معصومه (س) را نشان می دهد.
در همین زمان یکی از مشهورترین احادیث مربوط به سفر پیامبر از امام صادق علیه السلام نقل شده است که در حدیثی فرمودند: «قم حرم ما اهل بیت است». به زودی بانویی از فرزندانم در آنجا دفن می شود و هر که او را زیارت کند بهشت بر او واجب می شود. این روایت در منابع معتبری چون «عیون اخبار الرضا» و «بحارالأنوار» نیز آمده است و در آن به دفن یکی از زنان اهل بیت در قم قبل از ولادت حضرت معصومه (س) اشاره شده است. .
این روایات و پیشگویی ها نشانه مقام والای حضرت معصومه (س) و نقش آن حضرت در تاریخ اسلام و تشیع می باشد. زیرا به هر حال از علمای بزرگی چون شیخ صدوق و علامه مجلسی نقل شده است.
منبع: www.khabaronline.ir
