فلسفه ملاصدرا چگونه احیا شد؟

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغاندرس «روان شناسی در فلسفه اسلامی و فلسفه ذهن امروز» توسط محمدحسن مرسایی، پژوهشگر فلسفه اسلامی، متخصص بررسی و تحلیل موضوع روانشناسی از کتاب «شرح منظومه» و مقایسه آن با دیدگاه های جدید تدریس شد. فلسفه ذهن، در محل خانه اندیشه ورزان.

مرسایی در اولین جلسه این دوره به معرفی کتاب های مهم در این زمینه از یونان باستان تا امروز پرداخت و اصطلاحات ضروری برای درک بهتر این مفاهیم را توضیح داد.

در ابتدای این نشست، محمدحسن مرسایی توضیح داد که مفهوم «روان» در سه حوزه علمی فلسفه اسلامی، فلسفه ذهن و روان‌شناسی بررسی می‌شود و در فلسفه اسلامی، روان با علم مرتبط است. روح، گفت: برخی از فیلسوفان مخالف رویکرد تجربی به روان هستند و بر رویکردهای انتزاعی تاکید می کنند و توضیح می دهد که کلمه “روان” از کلمه عبری “نفش” گرفته شده و به “روان” تبدیل شده است، نانسی مورفی نیز رد می کند. دوگانه گرایی و بر نیاز به دو ماهیت مجزا تأکید می کند.

وی به ترجمه های مختلف واژه «روانشناسی» در ایران اشاره کرد و گفت: علی اکبر سیاسی این واژه را به «روانشناسی»، تقی ارانی به «علم النفس» و سید احمد فردید به «جان» ترجمه کرده است. این تفاوت ها نشان دهنده ابهام در درک اصطلاحات و ریشه های معرفتی است.

این محقق همچنین توضیح داد: ابن سینا در فلسفه اسلامی بدن، روح و روح را به ترتیب معادل جسم، روح و روح دانسته است و این تمایز نشان می دهد که روح را می توان به روح ترجمه کرد.

محمدحسن مرسایی گفت: فلسفه اسلامی از ابتدا به ارسطو مربوط می شود. برای بررسی علم روانشناسی باید به آثار ارسطو به ویژه کتاب «فی نفس» و «رساله های مختصر در علوم طبیعی» توجه کرد. ارسطو در این آثار به بررسی موضوعاتی چون احساس، خواب و حافظه نزدیک به روانشناسی پرداخته است.

وی بیان کرد: اسکندر آفرودیزیایی پس از ارسطو به عنوان بزرگترین مفسر او شناخته می شود. فیلسوفان نوافلاطونی مانند یحیی ناهوی نیز کوشیدند آرای افلاطون و ارسطو را به یکدیگر نزدیک کنند. افلاطون به ثنویت اعتقاد داشت، در حالی که ارسطو نظریه شکل ماده را ارائه کرد. نوافلاطونیان سعی کردند این دو دیدگاه را با هم ترکیب کنند.

مرسایی گفت: در فلسفه اسلامی تعریف خود به عنوان «نخستین کمال جسم طبیعی طبیعی» تحت تأثیر ارسطو و نوافلاطونیان شکل گرفت. فلاسفه مسلمان برای تأکید بر جنبه ماورایی روح و پرهیز از معانی مادی، به جای کلمه «صورت» از کلمه «کمال» استفاده می کردند.

این پژوهشگر حوزه فلسفه اسلامی خاطرنشان کرد: ابن سینا در کتاب «شفا» به مباحث روانشناسی در حوزه علوم طبیعی پرداخته است. فصل ششم «شفا» به طور خاص درباره نفس، اثبات، تعریف و قوای آن است.

محمدحسن مرسایی در نقد و بررسی فلسفه اسلامی اظهار داشت: این روایت از ابتدا مربوط به ارسطو بوده است و برای بررسی علم نفس باید به آثار ارسطو به ویژه کتاب «فی نفس» و «رساله های قصار» توجه کرد. در مورد علوم طبیعی». ارسطو در این آثار به بررسی موضوعاتی چون احساس، خواب و حافظه پرداخته که به روانشناسی نزدیک است.

وی افزود: اسکندر آفرودیسیاس پس از ارسطو به عنوان بزرگترین مفسر او شناخته می شود و فیلسوفان نوافلاطونی مانند یحیی ناهویی سعی در تلفیق دیدگاه های افلاطون و ارسطو داشتند. در فلسفه اسلامی، تعریف خود به عنوان «نخستین کمال جسم طبیعی طبیعی» تحت تأثیر ارسطو و نوافلاطونیان شکل گرفت.

مرسایی همچنین توضیح داد: ابن سینا در کتاب «اشارات و مکافات» موضوع روح را مطرح کرده و ملاصدرا این بحث را به حوزه کلام منتقل کرده است. از منتقدان اصلی ابن سینا می توان به غزالی، ابوالبرکات بغدادی و فخر رازی اشاره کرد. ابن رشد نیز با اظهار نظر در «فی نفس» سعی در اصلاح اشتباهات ابن سینا داشت.

وی افزود: شیخ اشراق و خواجه نصیر نیز سعی در ارائه دیدگاه های نو در فلسفه خود داشتند. ملاصدرا در جلدهای 8 و 9 «اسفار» به بحث نفس پرداخته و توضیحات مفصلی درباره آن ارائه کرده است.

مرسایی ادامه داد: مدت ها ملاصدرا شناخته شده نبود تا اینکه ملاعلی نوری مازندرانی آثارش را احیا کرد و در اصفهان تدریس کرد. پس از آن دروس خود را به تهران منتقل کرد و تهران «شهر هزار حکیم» شد. حاجی سبزواری نیز در سبزوار به تدریس فلسفه ملاصدرا می پرداخت.

وی در پایان گفت: این روند باعث بازگشت جدی به آثار ملاصدرا شد و شرح های زیادی بر آثار وی نوشته شد. حاجی سبزواری یکی از مهم ترین مفسرانی بود که شرح مفصل و منظمی درباره «اسفار» نوشت. این توضیحات و نظرات نشان می دهد که یکی از بهترین راه های تولید علم، بررسی و تحلیل آثار گذشتگان است.