زمانی که چادر نماد روشنفکری بود

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغانکتاب «انقلاب و دیپلماسی در خاطرات سید محمدصدر» نوشته محمد قبادی یکی از آثار تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی است که دهه های قبل از انقلاب و یک دهه پس از انقلاب را در بر می گیرد. بازه زمانی خاطرات صدر در این کتاب از تولد وی در 12 مرداد 1330 در قم آغاز می شود و تا سال 1364 و خروج وی از وزارت امور خارجه را شامل می شود.

سید محمدصدر در خاطرات خود درباره تمایل یا عدم تمایل برادرانش به روحانیت و تبلگی این جمله را دارد: «ما هیچ تمایلی به روحانی شدن نداشتیم زیرا فقر بسیار وحشتناک بود.

قسمت هایی از خاطرات این کتاب را مرور کرده ایم:

• زمانی که درس فلسفه آیت الله رضا صدر تعطیل شد

یکی از اتفاقات مهم زندگی آیت الله سید رضا صدر که در حاشیه هجرت به تهران رخ داد، تعلیق تدریس فلسفه ایشان بود که پس از آن حضرت امام خمینی (ره) به ایشان پیام دادند:
می ترسم اگر تدریس فلسفه را رها کنید این علم در حوزه علمیه قم از بین برود. نكته جالب در رابطه علمي امام خميني (ره) و آيت الله صدر اين است كه ايشان از نظر فقهي شاگرد امام خميني به حساب نمي آيند ولي در فلسفه فقط شاگرد كلاس اول امام بوده اند. ره) و رابطه آنها به گفته محمدصدر فراتر از معلم و شاگرد بود.

آیت الله صدر کتابی با عنوان «زن و آزادی» نوشت که باعث شد حوزه علمیه از ایشان انتقاد کند. سید محمدصدر در خاطرات خود درباره این کتاب چنین توضیحی دارد: «گفتند کتاب فکری است و نباید چنین کتابی می نوشت، پدر در این کتاب به بررسی وضعیت زن در دوره پهلوی پرداخته است.

«بدبختان» اثر ویکتور هوگو از جمله آثاری است که آیت الله سید رضا صدر در آن تحصیل کرده و جلال آل احمد از دوستان نزدیک ایشان بوده است. آیت الله صدر معتقد بود سینما مانند کتاب است. هر دو می توانند بد و مخرب باشند و می توانند خوب و روشنگر باشند.

• چادر نماد روشنفکری و انقلابی گری بود

راوی کتاب «انقلاب و دیپلماسی» درباره مسئله حجاب در جامعه و دانشگاه ها قبل از انقلاب، در خاطرات خود فرازهایی دارد که به طور کامل نقل آن خالی از لطف نیست. او می گوید:

دختر مسلمان پس از تلاش های دکتر شریعتی با حجاب و مانتو و شلوار و روسری از نظر علمی و فکری پیشرفته و قدرت تحلیل داشت و در نتیجه وارد دانشگاه شد و پس از مدتی وارد دانشگاه شد. در جامعه با قدرت و این یکی از نتایج آن تلاش ها بود.
اگرچه این پدیده از سال های اول دهه 1350 در دانشگاه شروع شد، اما در سال های 56 تا 57 به یک پدیده اجتماعی تبدیل شد و نه تنها شاهد حجاب اسلامی زنان و دختران در تظاهرات خیابانی، بلکه بی حجابان نیز بودیم. که هنوز بی حجاب هستند وقتی بدون حجاب به انقلاب پیوستند حتی اگر یکی در تظاهرات به آنها بگوید سرتان را بگذارید خانم! آنها با چادر بر سر در تظاهرات شرکت کردند، حتی پس از پایان تظاهرات چادرهای خود را کنار گذاشتند.
در این میان آنچه مهم است تبدیل شدن چادر به نماد انقلاب در جامعه است و این در حالی است که پیش از این این نماد روشنفکری و انقلابی گری با حجاب اسلامی در دانشگاه ها برقرار بود. (صفحه 85)

• جلسات خارج از دانشگاه؛ بعد از صحبت های شریعتی و آقای خامنه ای

جلسات دانشجویی خارج از دانشگاه یکی از موضوعات خاطرات قبل از انقلاب و دوران مبارزات سید محمدصدر است. وی در این قسمت از خاطرات خود به اقامه نماز جماعت آیت الله موسوی اردبیلی در مسجد حضرت امیر(ع) در خیابان کارگر شمالی اشاره می کند. آیت الله موسوی اردبیلی در دهه های قبل از انقلاب، هم کانون توحید و هم مدرسه مفید را تأسیس و تأسیس کرد.

سخنرانی دکتر علی شریعتی در حسینیه ارشاد از دیگر جلسات خارج از دانشگاه است که صدر در آن شرکت می کرد و هر دو هفته یک بار برگزار می شد. او می گوید که مرتب در این جلسات شرکت می کرد و یک بار مجبور شد برای شنیدن سخنرانی تا جایی که امکان داشت جلوی جایگاه سخنرانی شریعتی روی زمین بنشیند. صدر معتقد است «تربیت دانشگاهیان مسلمان را باید یکی از خدمات و حتی بزرگترین خدمات شریعتی به انقلاب دانست». او می گوید زمانی که رژیم پهلوی سرکوب و قدرت نمایی می کرد، روحیه بچه مسلمان ها بسیار ضعیف بود و شریعتی در خارج شدن از آن فضا تأثیر زیادی داشت. به گفته سید محمدصدر، عامل دیگر برون رفت از موقعیت ضعیف مسلمانان قبل از انقلاب، برگزاری کلاس های فلسفه آیت الله صدر است.

مسجد نارمک جامی از دیگر مراکز مذهبی مبارزه با رژیم پهلوی بود که صدر از آن یاد می کند و می گوید: «دکتر شریعتی بعد از شهادت در سال 1350 در مسجد نارمک جامی سخنرانی معروفی ایراد کرد. یک شب در سال 1351 آقای خامنه ای. در مسجد نارمک سخنرانی جامع و مفصلی ایراد کرد.

روزهایی که صدر به آن اشاره کرد، زمانی است که حمل کتابی از آثار شریعتی جرم تلقی می شد و مجازات آن 2 سال زندان بود. در آن روزها حمل «نهج البلاغه» برای طفلان مسلمان نیز 2 سال حبس داشت.