گروه اندیشه: به نقل از خبرگزاری اخبار آنلایناز نظر دکتر رضا تاران«به نظر می‌رسد سه دهه فعالیت علمی داود فیراهی را می‌توان در پاسخ به سه سؤال اصلی خلاصه کرد.دولت اسلامی و نظریه حکومت داری در جهان اسلام چگونه شکل گرفته است؟ 2- فقه دموکراتیک بر چه مفاهیمی استوار است؟ و 3- بالاخره چگونه می توان الهیات جدیدی برای فقه سیاسی دموکراتیک ساخت؟ به نظر می رسد آثار فیراهی در سه دوره و در پاسخ به این سه پرسش بوده است; در دوره اول، شجره نامه فقه استبدادی و بررسی شکل گیری آن در اوایل اسلام و دوره میانی را دنبال می کند. کار او در دوره دوم نقد فقه استبدادی و تهیه فقه دموکراتیک است. در دوره سوم با ارائه چالش های فقه سیاسی به بازخوانی مفروضات فقه و پروژه الهیات سیاسی نوین می رسد. رضا تاران در یادداشت خود که کانال مرحوم دکتر فیرحی منتشر شده، این سه دوره را به صورت بسیار مختصر به شرح زیر بررسی کرد:
***
1. دوره اول: بررسی زمینه های شکل گیری اندیشه های سیاسی استبدادی: فیرحی در کتاب «دانش، قدرت و مشروعیت در اسلام» این پرسش را مطرح کرده است که دولت اسلامی و نظریه حکومت داری در جهان اسلام چگونه شکل گرفته و چه دگرگونی هایی داشته است؟ پاسخ او این بود که متون اسلامی هم جنبه استبدادی و هم جنبه دموکراتیک دارند و سنت در دوره های اولیه و میانی اسلام جنبه های استبدادی متن را برجسته می کند. در کتاب «تاریخ تحول حکومت در اسلام» دو نظر اساسی دارد: دو روایت از زندگی سیاسی در زمان پیامبر (ص) مطرح شد: یکی سنت استبدادی که در مکه وجود داشت و دیگری یک نوع الگوی زندگی شورایی. که در مدینه شکل گرفت. حکومت پیامبر یک حکومت دموکراتیک مبتنی بر یک نوع قرارداد و درک خاص شورایی است، اما خلافت که پس از پیامبر شکل می گیرد، نتیجه سلطه طلبی مهاجران و نگرش استبدادی است. وی در کتاب «نظام سیاسی و حکومت در اسلام» توضیح می دهد که نظریه های نظام سیاسی در اسلام یکسان نیست. این بدان معناست که نظریه های جدید در حال دموکراتیک شدن هستند. همچنین اینکه چگونه برخی از نظریه هایی که در عین حال مذهبی هستند، ایدئولوژیک می شوند.
2. دوره دوم: تفسیر دموکراتیک فقه سیاسی: فیرحی در دومین دوره فکری خود که از اوایل دهه نود آغاز می شود، می کوشد رویکردی مثبت داشته باشد و نمونه هایی از فقه دموکراتیک را برجسته کند. او در کتاب «فقه و سیاست در ایران معاصر» توضیح می‌دهد که چگونه فقه شیعه در حکومت مدرن وارد می‌شود و تحولی در نهادهای فقهی به وجود می‌آید که اگرچه جهانی نیست، اما آغازی نسبتاً مهم است. در فقه مشروطه «امکانی» به نام نوسازی خاص شیعه نهفته است که با اهل سنت متفاوت است. وی در جلد دوم کتاب «فقه و سیاست در ایران معاصر» مدعی شده است که شکست مشروطه و تشکیل حکومت رانت در دوره پهلوی دوم فقه، گرایش استبدادی یا حتی استبداد تاریخی و نهادی را شکل داد. باعث بوجود آمدن آن شد. در کتاب «آستانه مدرنیته» سؤال من این بود که نایینی چگونه توانست واژگان یک فقه دموکراتیک را فراهم کند؟ او در کتاب «فقه و حکومت حزبی» به دنبال ارائه چارچوبی قانونی برای رقابت حزبی بر اساس «سابقه و سنت» در فقه است.
3. دوره سوم: بررسی چالش های فقه دموکراتیک و طرح الهیات سیاسی جدید: این دوره با نقد برخی از روشنفکران دینی از جمله محمد مجتهد شبستری بر فقه آغاز می شود. شبستری در نقد اعتبار فقه سیاسی معتقد است: «اگر انسان آن دلایل و ادله کلامی را در عصر حاضر برای احتجاج غیر قابل دفاع و بی اعتبار بداند، نمی تواند علم فقه را بیان احکام الهی بداند». مشکل فیراهی در این دوره گذراندن فقه سیاسی نیست، بلکه به تکمیل و بازسازی کلام و مفروضات فقهی علاقه مند است. فیرحی در دو کتاب «مفهوم حقوق در ایران معاصر» و «دولت مدرن و بحران حقوق» چالش های فقه را در مواجهه با مفاهیم «قانون» و «ملت» نشان می دهد. وی از سال 1395 با تدریس روش شناسی اندیشه سیاسی در کتاب «خدا و برابری» تألیف جرمی والدرون، به بررسی ادله کلامی رابرت فیلمر و جان لاک می پردازد و در تلاش است تا در کلام شیعه نوآوری هایی از جمله مسئله ای که ارائه کرده است، انجام دهد. برابری الهیاتی». کتاب «نبوت و عقد» که پس از رحلت ایشان منتشر شد، نسخه تکمیل‌شده یکی از اندیشه‌های او در کتاب «تاریخ تحول حکومت در اسلام» است و فیرحی شکلی از حکومت قراردادی را در مدینه بر اساس عقود پیامبر (ص) مفهوم‌سازی می‌کند. به نظر می رسد دوره سوم اندیشه فیراهی با مرگ او نیمه تمام ماند، اما سه دوره اندیشه او را می توان ادامه و تکمیل دانست.
216216
منبع: www.khabaronline.ir
