به نقل از خبرگزاری اخبار آنلاین به نقل از روزنامه خراسان، تاریخ شعر فاطمی بیش از هزار سال پیش ریشه در ادبیات فارسی دارد. تقیحی طوسی، کسایی مروزی و غضائری رازی از نخستین شاعران این نوع شعر بودند که سلسله رسالت را ستودند. قرن چهارم هجری نقطه عطفی در تاریخ شعر فاطمی به شمار می رود. در این دوره با ظهور آل بویه و گسترش تشیع، زمینه نسبتاً مساعدتری برای سرودن اشعار مذهبی فراهم شد. ناصرخسرو، سنایی و عطار نیشابوری از جمله شاعرانی بودند که در این دوران اشعار ارزنده ای در مدح اهل بیت(ع) سروده اند.
شعر فاطمی با ورود به عصر صفویه رونق بیشتری یافت. شاعرانی چون محتشم کاشانی با شعر عاشورایی خود بر غنای این نوع ادب افزودند. انقلاب اسلامی نیز عصر طلایی دیگری برای شعر آئینی و فاطمی به شمار می رود، هرچند در دهه های اخیر این شعر با چالش های جدی مواجه بوده است. برای آشنایی بیشتر با تاریخچه اشعاری که در وصف حضرت زهرا(س) سروده شده است با شاعر و پژوهشگر ادبی رضا اسماعیلی گفت وگو کرده ایم.
اولین شعر فاطمی در تاریخ ادبیات فارسی کیست؟ کدام شاعران نامدار تاریخ ادبیات ما در سرودن این گونه اشعار سرآمدند؟
ما به طور قطع نمی دانیم که اولین شعر فارسی فاطمی متعلق به کدام شاعر است. دهچی طوسی، کسایی مروزی، غضائری رازی یا شاعر دیگری…؟ زیرا بین محققان این رشته اتفاق نظر وجود ندارد و نظرات آنها به جای اجماع است. از این نکته که بگذریم، اگر بخواهیم از نام آورترین شاعرانی که صاحب شعر فاطمی هستند نام ببریم، باید چشم ها را به دیدن قله های بزرگی چون ناصرخسرو، سنایی و عطار نیشابوری که دارای آثار و اشعار فاخر و فاخری هستند دعوت کنیم. در این زمینه
شعر فاطمی چند قرن قدمت دارد؟
شعر فاطمی 1100 سال قدمت دارد. تاریخ تولد شعر آیینی فارسی که بیشتر از پیشینه و رنگ شیعی برخوردار است به قرن چهارم و عصر حکومت «آل بویه» می رسد. حال سوال اینجاست که چرا شعر فاطمی با وجود 1100 سال این قدر بدن نازک و لطیف دارد؟! این نقص به عدم ضبط اشعار به دلیل محدودیت های سیاسی و خطوط قرمز جاهلانه و متعصب دوران گذشته بازمی گردد. در عصری که به دلیل حاکمیت حکومت های غیر شیعه، شاعران مداح اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) مورد شکنجه و آزار قرار می گرفتند. این سخت گیری بیشتر در مورد شعر فاطمی و علوی بود. به دلیل وجود این تنگناهای سیاسی، مداحان اهل بیت (علیهم السلام) مجبور به پنهان کاری شدند. علاوه بر این که در عصر خلافت امویان به دلیل نفوذ زبان و ادبیات عرب در قلمرو ایران، شاعران به زبان عربی شعر می سرودند; اشعاری که گم شده اند و نامی از شاعرانشان در تاریخ ادبیات باقی نمانده است. به همین دلیل است که تا قرن چهارم به ندرت شعری به زبان فارسی در مدح خاندان پیامبر یافت می شود. مظلومیت در گستره تاریخ، مظلومیت شعر فاطمی در عصر حاضر کمتر از گذشته نیست.
وضعیت شعر فاطمی امروز را چگونه ارزیابی می کنید؟
جدا از دهه اول انقلاب که شعر آئینی و آیینی ما با ماهیت حماسی انقلاب تلفیقی همگن و هماهنگ و چهره ای فاخر و درخشان داشت، در دهه های اخیر به دلیل پرداختن زیاد به موضوع و با غفلت از جایگاه – در مقابل رشد کمی – شاهد افت کیفی بوده است. و ما مضمون شعر فاطمی هستیم. برای اثبات این مدعا کافی است به برخی از اشعاری که در هیئات مذهبی و حسینیه ها به عنوان ولادت و نوحه در ایام ولادت و شهادت حضرت کوثر خوانده می شود گوش فرا دهید. آن وقت است که به عمق این فاجعه پی می بری. البته از این نکته هم نباید غافل شد که در کنار مرثیه ها و مرثیه های بسیار ضعیف و ضعیف، شاعران متدین و روشن فکری نیز داریم که در فضایل این بانوی بزرگوار سنگ تمام گذاشته و اشعار بسیار فاخر و فاخری سروده اند. که شایسته ستایش هستند اما متأسفانه این شاعران اندک هستند و میدان بیشتر در دست شاعران بسیاری است که کلیدواژه هایشان در بیشتر اشعار و نوحه هایشان فدک، دیوار و در، آتش، سیلی، بیت الاحزان و قبر پنهان حضرت زهرا(س) است. ص) نه «تقدیر» و کرامت قرآنی و انسانی او.
مهمترین نقاط ضعف شعر فاطمی امروز را در چه می بینید؟
این موضوع را باید در چند محور بررسی و بیان کرد; آفت غلو، سطحی نگری و «فقر اندیشه»، عدم تعادل دینی و افتادن در چاله افراط را می توان از ضعف های اصلی شعر فاطمی امروز برشمرد.
اکنون شعر آیینی ما که شعر فاطمی یکی از زیرشاخه های تأثیرگذار آن است، حواشی زیادی دارد و حکایت ها و احادیث زیادی درباره آن وجود دارد. البته قصد ناسپاسی ندارم و منکر نقاط روشن این نظام دینی نیستم، اما از آنجایی که سقف انتظار جامعه دینی ما از شعر و شاعران آیینی است، در راستای قله های سر به فلک کشیده ای چون فردوسی است. ناصرخسرو، سنایی، عطار، مولانا، حافظ و سعدی. یعنی مقام «موجود» را با آرمان «موعود» می سنجند و از این منظر کاستی هایی را در این کارنامه می بینند که باید به آن توجه کرد و یادآوری این کاستی ها ما را به تلاش بیشتر برای تکمیل آن سوق می دهد.
متأسفانه نگاه تک بعدی و جزیره ای در شعر فاطمی منجر به ارائه تصویری غیرواقعی و مخدوش از حضرت زهرا(س) شده است. برای ارائه تصویری کامل و کامل از «کوتصر کثیر قرآن»، بررسی سیره پیامبر اکرم با مراجعه به منابع معتبر و معتبر شیعه مانند قرآن، نهج البلاغه، روایات ضروری است. و روایات و خطبه ها و کتب مرجع و از استناد به گفته ها و شنیده ها صرف بپرهیزید. .
شعر آئینی و فاطمی ما بی تردید نیازمند پوست اندازی و به روز رسانی، پیرایش و تهذیب زبان، واژگان، بازسازی و بازآفرینی مضمون است. این ادعا ادعایی نادرست نیست، بلکه مبتنی بر شواهد است. قبلاً در یادداشتی گفته ام که شعر آیینی ما دچار عقب ماندگی سیاسی و اجتماعی است. او فرزند زمان خود نیست و از زمان عقب مانده است. اگر هوشمندانه و علمی به این موضوع نگاه نکنیم، شعر آیینی ما در درازمدت دچار فرسایش زبانی می شود و از رشد و بازتولید باز می ایستد. این نوع ادب که شامل اشعار جماعت و تعزیه است، نیاز به تکان دارد و باید از بسیاری کلمات پاک شود; الفاظ ناهنجار و نامقدسی که با شعر آیینی سازگاری مضمون و معنا ندارد و آن را در قالب مظلومانه اش چنگ می زند. با توجه به فراوانی انحرافات واژگانی در شعر آیینی، این وظیفه محققین و دست اندرکاران این حوزه است که این نوع ادبیات را که ریشه در باورها و اعتقادات ما دارد، پس از آن با عزمی جزمی تر اصلاح و ویرایش کنند. و دقت نظری بالاتر. توجه داشته باشید لزوم پرداختن به این موضوع برای عاقبت بخیر و رستگاری شعر عیانی و فاطمی حیاتی است.
259
منبع: www.khabaronline.ir
