جواد طباطبایی: ایران تنها کشور دارای بنیان فرهنگی برای ایجاد رنسانس در منطقه است.

فروزان آصف نخعی: ابعاد تمدنی ایران و زمین به تدریج در اندیشه بزرگان آن از جمله مرحوم سید جواد طباطبایی تجلی یافته است. به نقل از خبرگزاری اخبار آنلاینیکی از عناصر اصلی تمدن، پرداختن به مسائلی است که علاوه بر غنای تاریخ گذشته، برای زندگی کنونی، برای آینده بسته بندی می شود و جدولی از فرهنگ پویا و رنگارنگ ارائه می کند که با توجه به تاریخچه احضار ملت متمدن در بحران ها و چاره جویی برای مشکلات مشترک خود، بخش هایی از آن در نهضت ها، علوم و ادبیات اجتماعی احضار شده و به غنای تمدن کمک می کند، مانند نهضت مشروطه. نفت ملی، انقلاب اسلامی 57، خرداد 76 و خرداد 92 و تیر 1403 شاهد آن بوده است. سرمایه های بزرگی که تنها در تاریخ و حال زندگی نمی کنند، بلکه آنقدر محتوا و قدرت دارند که تاریخ آینده را نیز پوشش می دهند. دکتر سید جواد طباطبایی در یکی از صحبت های خود در کانال جرعه جرعه منتشر شده، به آن می پردازد.

این فیلسوف ایرانی اهل ایران می گوید: تاریخ و فرهنگ ایران در جاهایی توانسته عرصه هایی را در اندیشه و فرهنگ ما ایجاد کند که من “جدید در پیشنهاد” اسم این را می گذارم در گذشته برای ما ایرانی ها که 50 سال قبل از مشروطه یا بعد از مشروطه به ما اجازه داد عرصه های تفکر ایرانی را ایجاد کنیم و با این عرصه های فکر و فرهنگ ایرانی می توانیم تولدی دوباره در فرهنگ خود ایجاد کنیم. و تاریخ تمدن »

طباطبایی می افزاید: مهم این است که شعر نو فارسی، یعنی شعر بعد از نیما، دوره مهمی از شعر است و تا حدودی می توان گفت که در برخی جاها به نوعی با ادبیات جهان پیوند دارد، به همین دلیل است که این شعر در واقع، آنچه در قدیم جدید بود، توانسته است دوباره به این موارد بپردازد و از آنها استفاده کند.

وی سپس درباره رنسانس یعنی احیای اندیشه و فرهنگ گفت: رنسانس در اروپا به این معنا بوده است؛ یعنی احیای اندیشه و فرهنگ روم و یونان باستان، از اینجا می خواهم خیلی سریع در یک جمله نتیجه بگیرم. که این حوزه های جدید در فرهنگ قدیم ما بسیار حائز اهمیت است و تاکنون در حوزه های مختلف به آن ها پرداخته ایم.

طباطبایی با اشاره به اینکه اندیشیدن و پناه بردن به تاریخ اندیشه ایران، در تفکر ایرانی به روشی که توضیح دادم (فرهنگ جدید در قدیم)، برای ما بسیار مهم بوده است و به آن توجه بسیار کمی داشته ایم، ادامه داد: به خصوص از این نظر چرا دیدگاه برای امروز یا آینده مهم است؟ من می خواهم نتیجه بگیرم که اگر روزی این موضوعات را با جزئیات بیشتری مطرح کنم، این است که احتمالاً ما تنها کشوری در این منطقه هستیم که می توانیم به دلیل این نوآوری ها در گذشته خود، رنسانس دیگری ایجاد کنیم. اما در بسیاری از کشورها، حداقل در منطقه ای که ما زندگی می کنیم، این اتفاق نمی افتد. چرا چون قدیمی ها را ندارند“

وی سپس به جهان عرب و چرایی عدم امکان رنسانس در جهان عرب در شرایط کنونی اشاره کرد و افزود: چنین اتفاقاتی در بخش مهمی از جهان عرب رخ نخواهد داد. به همین دلیل است که جهان عرب در چنین وضعیتی قرار گرفته است. چون چیزی برای ایجاد رنسانس در آنها ندارند. اعراب رنسانس را النهاده می نامند. برای اینکه این اتفاق در جهان عرب بیفتد، آنها باید مناطق جدیدی در قدیم داشته باشند. بسیاری از این کشورها حتی قدیمی نیستند. ما چنین پدیده ای را به دلایل تاریخی بسیار پیچیده داریم. به همین دلیل حافظ، سعدی، فردوسی، خیام و البته نظامی را در گذشته بیرون کردیم. این که چند غول ادبیات جهان در یک جا و در یک لحظه تاریخی جمع شده اند، در کنار این همه فیلسوف، باید چیزی در آنجا، یعنی در آن لحظه تاریخی باشد».

طباطبایی در ادامه به موضوع مهمی در تاریخ اشاره کرد. مسئله تاریخی این است که گفته می شود سعدی مباحث خود را از المتنبی گرفته است. این فیلسوف ایرانی در پاسخ به چنین ادعایی گفت: سعدی برای توضیح همه مباحث خود را در صورتی که بتوانیم ثابت کنیم که واقعاً چنین است و در تمام ابیات سعدی معادل بیت یا دوبیتی است، از متنبی گرفته است. در المتنبی، شاعر و نویسنده عرب زبان عراقی، باید بگویم که در قرن چهارم هجری تاریخ دارد، اما تا اطلاع ثانوی، منتبی، سعدی و سعدی منتبی نمی شوند، مهم نیست این موضوع را از کجا می آوری، این موضوعی که تکرار می کنم در سعدی بسیار مهم است و طبیعتاً در حافظ اهمیت بسیار بیشتری دارد و آن مسئله این است که شما می دانید. در مورد این نقوش، اصول، نکات، کنایه‌ها و تصاویر، از جمله تصاویر چهره‌هایی که در جایی به دست می‌آیند، مهم این است که با آن‌ها چه کار می‌کنید؟ سعدی به متنبی، اما نمی توان نادیده گرفت که سعدی شاعری در سطح جهانی است و در آن شکی نیست، اما مطنبی را هیچکس خارج از جهان عرب نمی شناسد.

مکمل

لازم به ذکر است کتاب مطنبی و سعدی اثر حسینعلی محفوظ است که در سال 1335 برنده جایزه سلطنتی کتاب سال شد. محفوظ در سال 57 از رساله دکتری خود با عنوان المتنبی و سعدی دفاع کرد. این رساله بعدها در قالب کتابی به نام مطنبی و سعدی منتشر شد. متنبی شاعر و نویسنده عرب عراقی در قرن چهارم هجری و سعدی شاعر مشهور ایرانی در قرن هفتم هجری قمری است. مرشد او بدیع الزمان فروزانفر بود. محفوظ در تز دکترای خود این نظریه را اثبات کرد که سعدی دیوان اشعار منتبی را گرفته و در انتخاب مضامین اشعارش از او تأثیر پذیرفته است. این نظریه مورد تایید برخی از پژوهشگران ادبیات فارسی (از جمله غلامحسین یوسفی) قرار گرفت. از سوی دیگر برخی دیگر از محققین مانند علی دشتی و مهدی محقق این نظریه را رد کردند. استدلال مخالفان این بود که مضامین مشترکی که محفوظ ذکر کرده است، مضامین کلی است که پیش از منتبی توسط بسیاری از شاعران دیگر نیز به کار رفته است.

بیشتر بخوانید:
سید جواد طباطبایی: ما کاملا گمشده ایم/ ایران موضوع دانشگاه های ما نیست/ ما هیچ فکر آماده و روشنی نداریم.
سید جواد طباطبایی; از خواندن ایده های اصلی تا نقد سبد فکری
چرا دولت در ایران قادر به حل مشکلات نیست؟
راهنمای خواندن آثار جواد طباطبایی

216216