فروزان آصف نخعی: دکتر سجاد آیدنلو پژوهشگر ادبیات فارسی و دانشیار دانشگاه پیام نور ارومیه است. به نقل از خبرگزاری اخبار آنلایناز او حدود 14 کتاب و نزدیک به 200 مقاله در زمینه شاهنامه شناسی منتشر شده است. او در سخنرانی خود در نشست «برخورد ترکان با شاهنامه» از تأثیر شاهنامه فردوسی بر ترکان آذری زبان می گوید.
آیدنلو در مورد مواجهه ترک ها با شاهنامه ابتدا این سوال را مطرح کرد که توجه آذربایجانی ها به شاهنامه در طول تاریخ چگونه بوده است؟ وی می گوید: در کتاب آذربایجان و شاهنامه که در تیرماه 1398 توسط بنیاد اوقاف مرحوم دکتر افشار با همکاری انتشارات سخن در تهران منتشر شده است و آثار دیگرم صدها سند در انواع مختلف دارم. زمینه هایی در مورد تأثیر شاهنامه در بین آذربایجانی ها هم به زبان فارسی که همیشه زبان ملی منطقه بوده و هست و خواهد بود و هم به زبان مادر عزیزمان منتشر شده است. زبان، ترکی آذربایجانی که یک زبان مشترک است، ما از آن دفاع می کنیم و به آن اعتقاد داریم.
این پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی در ادامه بحث خود درباره اندیشمندان و شاعران ترک که به شاهنامه توجه داشته اند می گوید: این تأثیرات را در حوزه های مختلف خود می بینید که از حدود 30 سال بعد شاعران مختلف آذربایجانی به آن توجه داشته اند. پایان نظم شاهنامه که بسیار عجیب است، فردوسی شاهنامه را در سال 400 به پایان رساند. قطران تبریزی در حدود سالهای 420 یا 430 هجری قمری، ما سند روشنی داریم که او به شاهنامه توجه داشته است، برخی از منتقدان بسیار محترم می گویند که این اشارات به نام های شاهنامه به وضوح و لزوما به شاهنامه مربوط نمی شود، ممکن است این نام ها از طریق متون دیگری شناخته شده باشند. از جمله رستم، بیژن و منیژه به آنها اشاره شده است، اما سند روشنی در دیوان قطران داریم که موید آن است که وی به طور خاص به شاهنامه توجه داشته است نه به غیر. از این رو اگر به این روند توجه کنید، می بینید که از سال 420 و 430 هجری قمری تا به امروز این توجه در هر دو زبان فارسی و ترکی قطع نشده است.
وی افزود: مصادیق فراوانی در این زمینه وجود دارد و صدها مورد در این زمینه وجود دارد که در آثار ترکان آذری از فردوسی یاد و تمجید شده است که همه حکایت از آن دارد که شاعران و در طول تاریخ نویسندگان آذربایجانی چنین کرده اند. کوچکترین تضاد و تضاد و تفاوتی بین خود و شاهنامه فردوسی نمی بینند و شاهنامه را اثر دیگری نمی دانستند به همین دلیل همگان به آن توجه کرده اند.
آیدنلو در ادامه به نمونه هایی از این توجه در زبان مادری اشاره کرد و گفت: نمونه ای از زبان مادری خود یعنی ترکی آذربایجانی ارائه می کنم. در اشعار میرزا علی، مجیج شبستری معروف به مجیج شبستری، شاعری بسیار محترم، روان و مشهور در عرصه ادبیات ترکی آذربایجانی است. او شاعری بسیار تواناست و در زمینه ترکی آذربایجانی پیشرو است. زمان زندگی او پایان دوره قاجار و همچنین دوره پهلوی اول است. معجزه شبستری در دو آیه به صراحت می گوید:
اگر اولماسیدی جهاندا قلم هستید
دیلمزدی به نام عجم متولد می شود
علمدار فردوسی عزیز
قلم در قلم قلم بارک الله”
آیدنلو سپس اشعار مذکور را ترجمه کرد. وی گفت: در ترجمه این اشعار باید بگویم مجیج شبستری می گوید که اگر درهان قلم نبود نام ایرانی که با تعبیر عجم به کار می رود در دنیا بر زبان نمی آمد. از این اثر، یعنی شهرت ایرانیان در جهان از طریق قلم، همه اینها مدیون قلم است، خدا را شکر یکی از بزرگترین شاعر ترک آذربایجانی به صراحت می گوید که مایه غرور و شهرت ایرانیان در جهان، فردوسی است که از این جملات چه می فهمیم؟
این استاد دانشگاه در ادامه به موارد دیگری از جمله تالیف شاهنامه در آذربایجان می پردازد و می گوید: اکنون در مراحل بعدی مطالب دیگری را مطرح می کنم، نسخه هایی از شاهنامه در گذشته در آذربایجان تدوین شده است. یکی از اولین آثار شاهنامه است که در آذربایجان نقاشی شده است آنهایی که سنشان به قدر کافی است، می دانند که در قهوه خانه های دهه 50 در تبریز، ارومیه، اردبیل، نقالان، داستان های شاهنامه و داستان های کور اوغلو را که بخشی از داستان های آذربایجانی است، می خواندند. زبان ترکی آذربایجان گفتند.
وی سپس به قصه های عامیانه مردم آذربایجان اشاره کرد و گفت: به قصه های عامیانه مردم آذربایجان توجه کنید. آنها داستان های شفاهی و عامیانه زیادی درباره شخصیت های شاهنامه ساخته اند. اینها توسط مرحوم استاد انجوی شیرازی گردآوری شده است. در باورهای عامیانه مردم آذربایجان، شاهنامه در طول زمان تأثیرگذار بوده است. زیرا بر اساس باورهای قدیم به تبریز اعتقاد داشتند و می گفتند که شخصیت های شاهنامه واقعی هستند و رستم از برهه ای از زمان به تبریز آمد و طاقت سرمای استخوان سوز تبریز را نداشت و آنجا را ترک کرد اما سپر خود را در تبریز گذاشت.»
او حتی شاهد نمونه ای در این زمینه ذکر می کند و می گوید: «حتی در یکی از مساجد تبریز حوض بزرگی نشان دادند و گفتند اینجا محل سپر رستم است، اینها عقاید مردمی است که در گذشته معتقد بودند. اکنون برای ما ثابت شده که رستم یک شخصیت حماسی است، اما در آن زمان معتقد بودند که او در سایر نقاط ایران نیز چنین بوده است.
آیدانلو گفت: در روایت ها و داستان های عامیانه مردم آذربایجان، موضوعات و شخصیت های شاهنامه تاثیرگذار بوده است، اگر داستان کوراوغلو را بخوانید بخشی از روایت های او مربوط به آذربایجان در ایران است، نحوه مواجهه کوراوغلو. پسرش کرداوغلو الگوی داستان رستم و سهراب است و دقیقاً از آنجا گرفته شده است.
بیشتر بخوانید:
216216
منبع: www.khabaronline.ir
