حکایت شعر معروف رئیس مسجد سراج الملک

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ میلاغبر اساس نقشه های قدیمی تهران و بر اساس آمار دارالخلافه تهران، بیشتر مساجد محله قدیمی عودلاجان در دوره قاجار و در زمان حکومت فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه ساخته شده است.

همشهری نوشت: مسجد سپهدار در خیابان امیرکبیر یکی از این مساجد است و همانطور که در منابع مکتوب تاریخی آمده است خانه سپهدار با نفوذ دوره قاجار دیوار به دیوار بوده و به همین دلیل نام آن را مسجد سپهدار گذاشته اند.

در مورد مشارکت سپهدار در ساخت این مسجد نیز روایاتی نقل شده است که با توجه به ثروت نامحدود برخی از بزرگان قاجار دور از واقعیت نیست. با توجه به زمان درگذشت سپهدار در سال 1204، تردیدی نیست که بنای مسجد متعلق به قبل از این تاریخ است، اما در سال 1347 بازسازی شده است.

علیرضا زمانی، تهران-پژوه، درباره تاریخچه مسجد سپهدار می گوید: از معماری بنای قدیمی اطلاعات زیادی در دست نیست، اما بنا به گفته راویان محلی، بنای مسجد ظاهری سنتی و اسلامی داشته و دروازه ورودی آن و نمای بیرونی با کاشی تزیین شده است: «بعضی از قدیمی ها می گویند که در شبستان و اطراف صحن کتیبه های قرآنی وجود داشته و نمای مسجد به احتمال زیاد کاملاً آجری بوده است».

مسجد و مدرسه سراج الملک یکی دیگر از بناهای قاجاری در خیابان امیرکبیر است و همانطور که مسعود نوربخش در کتاب «تهران به روایت تاریخ» نوشته است توسط رضا قلی خان سراج الملک که طلایه دار ظل الملک بوده ساخته شده است. -سلطان فرزند ناصرالدین شاه قاجار. معماری مسجد سراج الملک مربوط به دوره قاجاریه است اما بخشی از شهرت خود را مدیون ماجراهای مربوط به ساخت آن است. علیرضا زمانی درباره ماجرای ساخت این مسجد تاریخی گفت: نکته جالب در مسجد سراج الملک این است که برای ساخت این بنا بخشی از خانه سراج الملک که قبلا میخانه ای که متعلق به کنت دو مونت، اولین رئیس پلیس تهران است، با زمین موقوفه ادغام می شود زیر مضمون: «حسن بن توفیق که مسجد ساخت/ گفته می شود که سطح میخانه را سراج الملک بنا کرد» در سال 1301 به این شرط که قسمتی از خانه او وقف ساخت مسجد شود. بر سر بنا حک شود پس از گذشت بیش از یک قرن از عمر مسجد، این شعر همچنان در این بنای تاریخی دیده می شود.

خانه سراج الملک در خیابان امیرکبیر و کوچه سراج الملک بود. وی آغازگر ساخت حمامی در کنار عمارت باشکوه خود بود، اما این حمام تاریخی به مرور زمان ویران شد و امروزه اثری از آن نیست.