اگر امامان معصوم هستند پس چرا استغفار می کنند؟

نقل از کردن پایگاه اندیشه و فرهنگ مبلغان، آیات و روایات قرآنی در منابع معتبر شیعه و سنی وجود دارد که به بخشش پیامبران اشاره دارد. این موضوع ممکن است برای عده ای ابهام ایجاد کند که اگر انبیا گناهی ندارند چرا استغفار می کنند؟

سایت عقیق نوشت: در این یادداشت سعی شده است با توجه به آیات و روایات، توضیحات و نظرات مفسران و حدیث پژوهان مختلف به این سوال پاسخ داده شود:

بررسی صحت و سند احادیث

برخی از روایاتی که به بخشش انبیا و ائمه اشاره دارد، از نظر صحت ضعیف است. در چنین مواردی باید توجه داشت که «ضعف» یک روایت به معنای رد قطعی آن نیست. گاهی ممکن است سند حدیث به دست کسی برسد که دروغگو و جاعل نیست، بلکه شخص ناشناس است. در این صورت ممکن است آن حدیث صحیح باشد و صرفاً به دلیل مجهول نبودن راوی آن را کنار بگذاریم. حتی اگر روایتی ضعیف باشد، اگر تعداد روایات متشابه زیاد باشد، عقلای جامعه به آن توجه می کنند و ممکن است این گونه روایات به عنوان دلیل پذیرفته شود.

آیاتی از قرآن که به بخشش پیامبران اشاره دارد، از آنجایی که اعتبار بالایی دارند، نیازی به سند ندارند و نمی توان آنها را نادیده گرفت. به طور کلی، آیات و روایاتی که به استغفار از پیامبران و ائمه اشاره دارد، در منابع معتبر شیعه و سنی فراوان است و بسیاری از این روایات دارای اسناد صحیح و متصل است.

آیات قرآن و روایات استغفار از پیامبران

شیخ کلینی در کتاب کافی از امام صادق علیه السلام نقل می کند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روزی 70 بار استغفار می کرد. در احادیث اهل سنت نیز آمده است که پیامبر(ص) می فرمود: «گاهی دلم تاریک می شود و صد بار استغفار می کنم». در روایات دیگر آمده است که امام کاظم (ع) 5000 بار استغفار کرد. این گونه روایات در منابع معتبر و توسط شخصیت های مختلف نقل شده است که نشان از توجه ویژه انبیا و امامان به بخشش دارد.

توضیحات مختلف درباره بخشش انبیا و ائمه (علیهم السلام)

برای استغفار از پیامبران و ائمه توضیحات متعددی وجود دارد که هر یک می تواند پاسخی بر ابهام و دلیل آن باشد:

الف) آموزش برای پیروان:

یکی از توضیحات رایج این است که انبیا و امامان برای توبه از گناهانشان استغفار نمی کنند، بلکه به قصد آموزش بیشتر استغفار به مردم است. در این صورت هدف نشان دادن اهمیت استغفار و توبه برای مؤمنان است.

اما این توضیح با مشکل مواجه است: اگر پیامبر (ص) قصد تعلیم داشت، تعداد محدودی استغفار در روز کافی بود. اما اینکه ایشان در طول عمر پربرکتشان هر روز 70 یا 100 بار استغفار می کردند، نشان نمی دهد که فقط برای تعلیم بوده است. مثلاً در برخی احادیث آمده است که پیامبر (ص) در هر مجلسی که می نشست و نزدیک بود بلند شود، چندین بار استغفار می کرد. آیا این تعداد استغفار در هر مجلس فقط به خاطر آموزش به مردم است؟

ب) توبه یعنی خضوع و خضوع:

آلوسی از اهل سنت در تفسیر روح المعانی می نویسد که توبه پیامبر (ص) به معنای اظهار خضوع و خضوع در برابر خداوند است. در این دیدگاه پیامبر(ص) نیازی به توبه ندارد، بلکه از جنبه ظاهری اظهار توبه می کند.

اما در اینجا نیز این سؤال مطرح می شود که اگر توبه فقط جنبه تشریفاتی دارد، چرا ائمه و پیامبران در طول روز بارها استغفار می کنند؟ آیا واقعاً می توان گفت 5000 بار استغفار یا 70 بار استغفار فقط از روی تواضع است و دلیل دیگری ندارد؟

ج) ترک اولی:

توضیح دیگر اینکه انبیا و امامان گناه نمی کنند، اما ممکن است «اول را ترک کرده باشند». به این معنا که ممکن است در انجام برخی کارها به بهترین شکل ممکن عمل نکنند. مثلاً حضرت یوسف علیه السلام باید زودتر از اسب پیاده می شد و احترام پدر را بیشتر می کرد. یا اینکه پیامبر اکرم (ص) نماز شب را طولانی می کرد. در این صورت استغفار به معنای توبه از ترک اولی است.

اما در مورد پیامبر (ص) آیا واقعاً می توان گفت 70 بار استغفار در روز به خاطر ترک اول شخص است؟ آیا در هر مجلسی که پیامبر می نشست 25 بار اول مرتکب ترک شد؟! این توضیح در مواردی قابل قبول است، اما در برخی موارد قابل توجیه نیست.

د) توبه یعنی ترس از خدا:

در این توضیح گفته می شود که معصومین نگرانند که خداوند آنها را رها کند. آنها می دانستند که اگر خدا لحظه ای آنها را رها کند ممکن است مرتکب گناه شوند.

این نظر هم نمی تواند قانع کننده باشد، زیرا باید توجه داشت که معصومین بیشتر به «استیازه» می پرداختند تا «استغفار». استیضاح یعنی پناه بردن به خدا از وقوع گناه در آینده. مثلاً می گویند: «خدایا به تو پناه می برم از گناهکار شدن». در حالی که استغفار به معنای پوشاندن گناهی است که قبلاً انجام شده است.

ه) سهل انگاری:

توضیح دیگری نیز وجود دارد که می گوید ممکن است از پیامبران و امامان غفلت شود. در این دیدگاه، غفلت به معنای غفلت از لطف و قدرت خداوند است و در چنین شرایطی برخی کارها را نباید انجام داد.

این توضیح با مبنای عصمت پیامبران مبنی بر مصونیت از گناه و غفلت به لطف و قدرت خداوند نیز در تعارض است. اگر عصمت به لطف و قدرت خداوند نسبت داده شود، این لطف و قدرت مانع از غفلت می شود.

و) توبه از فکر گناه:

توضیح دیگر این که معصوم از «فکر گناه» توبه می کند. در تعالیم حضرت عیسی (علیه السلام) آمده است: «بعضی می گویند گناه نکن، ولی او می گوید به گناه فکر نکن که گناه خانه را می سوزاند و فکر گناه باعث تاریکی دل می شود». در این صورت بخشش انبیا و ائمه از فکر گناه است نه از عمل آن.

اما آیا واقعاً می توان گفت که معصوم هرگز به گناه فکر نمی کند؟ این فرضیه ها در مورد شخصیت های بزرگ مذهبی قابل قبول نیست.

بخشش؛ راه اتصال معصومین به اقیانوس فیض الهی

توبه به معنای «بازگشت» است. وقتی انسان از خدا فاصله گرفت این دوری به طور طبیعی اتفاق می افتد و وظیفه او «رجعت به یاد خدا» است. در مورد معصومین به دلیل ارتباط نزدیک و خاص با خدا، اگر از چیزی غفلت یا فراموش کنند، فوراً به یاد خدا می افتند و به سوی او باز می گردند. این بازگشت به سوی خداوند نه تنها نشانه ضعف یا شکست نیست، بلکه برعکس، نشانه کمال معنوی و ارتباط بیشتر با قدرت عظیم الهی است.

در واقع توبه برای معصومین به معنای توبه از گناه نیست، بلکه به معنای بازگشت به سوی خدا و تقویت ارتباط با اوست. این توبه نشان دهنده قدرت معنوی و درک عمیق خداوند است. همان گونه که منبع کوچک آب وقتی به نهر بزرگی متصل می شود قطره نمی ماند و جزئی از یک کل بزرگ می شود، معصومین نیز با هر بازگشت به سوی خدا به گونه ای به کمال بیشتری می رسند. به عبارت دیگر، توبه آنها باعث رشد و ارتقای آنها می شود و رابطه آنها با خدا تقویت می شود.

بر خلاف تصور ما، توبه بی گناهان نشانه غفلت و گناه آنها نیست. بلکه توبه آنها به دلیل عقل کامل و توجه کامل به کاستی های انسان ها و خلقت آنها و نیز توجه به عظمت خالق است. معصومین با درک این حقیقت که همیشه وابسته به خدا هستند و از او الهام می شوند، همواره در تلاش برای نزدیک شدن به خداوند و افزایش کمالات معنوی خود هستند.