تندروها باید حذف شوند یا در مدار توسعه قرار بگیرند؟

شکی نیست که هر راه جدیدی ایرادات و مشکلات اساسی خواهد داشت. انجمن پزشکان هم جدا از این نیست. در همین راستا، دکتر رضا رمضانی خورشید دوست در یادداشتی که در کانال خود منتشر کرد، درباره توافق با «به اصطلاح دولت سایهدولت در سایه تندروها آن را به سه دسته تقسیم کرد که بر حسب – متنفذین – مخالفان – و مردم زیر نظر متنفذین اپوزیسیون تقسیم شد. به دنبال توافق با رهبر و گروه دولت موسوم به دولت در سایه (دابس) است. ارزیابی رفتاری و تبیین معنای «وفاق در دولت چهاردهم». رمضانی در ادامه به سوال مهمی می پردازد: در اظهارات پزشکان در دوران انتخابات بسیاری از مشکلات کشور ناشی از اهداف و ابزار دباس (به اصطلاح دولت سایه) ذکر شده است، آیا اهداف و ابزار برگزارکنندگان دابس تغییر کرده است. پس از انتخابات، اگر داباس همان دیروز است، پس از آن پیشنهاد می کند که «از نظر ابزارها و اهداف، دو «مشکل نظری» در انجمن پزشکان دیده می شود: اول، پزشکان؟ بین “ستیزه جویان پس از انتخابات” و “رقبای انتخاباتی” تفاوت قائل نشوید. این خطا ناشی از فقر نظری است. از این بحث می توان دریافت که اجماع مورد نظر دولت چهاردهم از پشتوانه نظری لازم برخوردار نبوده و صرفاً بارقه امیدی برای رهایی از مخمصه های فعلی و البته از روی حسن نیت و ساده لوحی است. شاید از روی ناچاری ثانیاً از گفته های پزشکان برمی آید که یکی از شروط شکست دولت های گذشته عدم حضور مخالفان در دولت بوده است. این شرط نه لازم است و نه کافی و با ضرورت شایسته سالاری در کشور در تعارض است.

به نظر می‌رسد نظریه دکتر رمضانی که با برخی از مهم‌ترین عناصر نظریه گذار تکمیل می‌شود، بهتر از دوره گذار باشد: اول: نظم سیاسی چیزی فراتر از انتخابات دوره‌ای است. و در عرصه قدرت بدون شک هر اصلاحی باید شامل دستور مذکور باشد. از این منظر می توان دولت سایه را به عنوان سنبل و نماد افراط گرایی در نظام سیاسی تبیین کرد و مزایای آن را تبیین کرد و نه به شرایط انتخاباتی تقلیل داد. از این منظر، اگر افراط گرایی علیه اعتدال معنایی داشته باشد، این دیدگاه حتی تقسیم بندی فوق الذکر را به بلوک افراطی کشاند تا در دوره گذار، روند گذار با کمترین آسیب ممکن شود. به عنوان مثال ایجاد تمایز در جریان رادیکال، مانند تفاوت رویکرد اصولی مخبر با رویکرد غیراصولی جلیلی به دولت چهاردهم، یک ضرورت کامل است. کریدور انتقال هرگز کریدور امنی برای عبور نیروها از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب نیست. با حاکمیت امنیت برای همه، در این راهرو است که فرهنگ سیاسی-اجتماعی و ساختارهای دسترسی محدود به ساختارهای باز منتهی می‌شود. رهایی از افراط گرایی ساختاری و اجتماعی تنها در شرایط زایمان طبیعی تاریخی امکان پذیر است.

اما فشار فرهنگ اجتماعی، بدون تمایز بین نیروهای سیاسی، حرکت در کریدور گذار را عقیم و نامطمئن می کند. اگر کریدور از طریق سیستم گفت‌وگو به آموزش عمومی مجهز نباشد، فقدان دانش، زوال اجتماعی را تضمین می‌کند. در این زمینه اصلاح طلبان و اصولگرایان معتدل بسیار ضعیف عمل کرده اند. اساساً یکی از دلایل اصلی نهادینه شدن شعار اصلاح طلبان، اصولگرایان تمام شده، در همین موضوع نهفته است. فقدان گفتمان سیاسی و اجتماعی برای دستیابی به نظریه گذار و درک آرایش سیاسی و اجتماعی و فقدان تبیین مناسب از فرآیندهای تغییر – سلطه بر اساس وضعیت روزمره نظام سیاسی که از آن جمله است. تندروها بخش مهمی هستند، یعنی نادیده گرفتن آنچه آرنت و از دیدگاه هایدگر آن را روابط روزمره می نامند. موضوعی که مستلزم بررسی، بازنمایی و تاکید مستمر است. به همین دلیل است که هابز در Behemoth مردم را شایسته آموزش مداوم سیاسی می داند. او به شدت از نحوه انتخاب مردم در انگلیس انتقاد کرد که نتیجه آن شرایط طبیعی بی ثباتی و جنگ داخلی بود.

نظریه رمضانی علاوه بر تحلیل نکردن موضوع آشتی در چارچوب نظام سیاسی و صرفاً انتخاباتی به آن (اشتباهی که کم و بیش از سوی اصلاح طلبان در همه انتخابات تکرار شده است)، حضور را شرط کرده است. وجود افراط گرایان در روند آشتی نه کافی است و نه ضروری. دانستن می‌گوید: «از اظهارات پزشکان چنین برمی‌آید که یکی از شروط شکست دولت‌های گذشته، عدم حضور مخالفان در دولت بوده است، این شرط نه لازم است و نه کافی و منافات دارد. ضرورت شایسته سالاری در کشور در حالی است که نگاه همه جانبه به نظام سیاسی و لزوم پذیرش تغییر از آن، ایجاب می کند که به چرخش تاریخی نظام سیاسی پی ببریم که بر اساس کدام مدل مداخله خارجی؟ براندازی، جابجایی یا دگرگونی.

به نظر می رسد در بین مدل های پیشنهادی، این مدل تغییر شکلی باشد که با انتخابات 1403 رخ داد. در مدل تحول، مسئولان نظام خواستار تغییر در کنار عوامل دیگر هستند. نکته اصلی این قسمت از تحلیل این است که مدکیان تاکید می کند که بدون دخالت رهبری، انتخاب وی مورد تایید مردم نبود. اما نکته کلیدی در مدل تحول، زمان بر بودن و فراگیر بودن تغییر در نظام سیاسی است. آیا امکان شکست پزشکان وجود دارد؟ قطعا و این بستگی به این دارد که آیا چرخه حیات نظام سیاسی به ادامه روند فعلی بستگی دارد یا خیر؟ نباید فراموش کرد که رهبری تاکید کردند موفقیت پزشکان موفقیت نظام است، می توان استنباط کرد که کوتاهی پزشکان فاجعه خواهد آورد. بنابراین ورود همه ابعاد نظام سیاسی به کریدور گذار و حذف نکردن آن در عرصه آشتی. جبر مرحله فعلی است.

این فرهنگ سیاسی تربیت شده اجتماعی و سازماندهی ساختارهای سیاسی و بوروکراتیک کشور از نظم دسترسی محدود به باز است که در یک فرآیند زمانی منجر به پالایش نیروهای در حال گذار و عبور امن از آن می شود.

شکی نیست که گاهی طرح مسائلی درباره حقیقت یا عدالت به خطر دموکراسی (و توسعه برای ایران) می انجامد. این جمله طلایی هانتینگتون می گوید که گذار بدون منطق حاکمیت امنیتی برای همه، به ویژه برای تأثیرگذاران مخالف، به شرط حرکت به سمت توسعه کشور محقق نخواهد شد. بنابراین، پیشنهاد دکتر رمضانی مبنی بر اینکه «پزشکان بین «مبارزان پس از انتخابات» و «مخالفان انتخاباتی» تفاوتی قائل نمی شوند، خلاف اصل امنیت نیروهای در حال گذار است، از بین بردن جریان ضد توسعه و منافع ملی به عهده مردم نیست. بی شک بحران ها و مشروعیت یافتن جانشینی که انتخابات 1403 را ضروری کرد، آنقدر مهم است که نظام سیاسی بر اساس منافع ملی در مورد نحوه برخورد با تندروها بر اساس مصلحت اندیشی و حفظ نظام به نتیجه خواهد رسید که جامعه به سمت وسط رفته و نظام سیاسی همچنان دست برتر تندروها را در میدان دارد. فیلترینگ و حجاب و غیره به معنای خالی شدن میدان از حضور در انتخابات آینده است، آن هم در مقابل نیروی مادون انسانی مثل ترامپ.

اقناع تندروها و تندروها از درون نظام نارضایتی ها به گونه ای تحقق می یابد که اصلاحات منافع آنها را نیز تامین کند. مانند روندی که در حال حاضر با آن روبرو هستیم و عدم توجه به آن می تواند تهدیدهای داخلی و خارجی بیشماری را به دنبال داشته باشد. بقای نظام سیاسی مستلزم توافق فوق با تأمین منافع در عرصه توسعه ملی است و می توان آن را به گونه ای جمع کرد که شامل ضلع سوم و حاکمیت آن یعنی مردم باشد. بنابراین تقسیم تندروها به نیروهای حامی توسعه و پیشرفت کشور و نیروهایی که در هر حال ضد توسعه و مخالف هر تغییری هستند که آزمونی برای حرکت موفق نظام سیاسی به سمت تغییر است.

216216